آفات انباری

مقدمه درباره آفات انباری:

آفات انباری از مهم ترین مسائل مطرح شده در زمینه ذخیره غذای موجودات جهان است. هر ساله در حدود یک چهارم تا یک سوم غلات ذخیره شده در انبارهای سراسر دنیا، از بین می‌رود؛ بخش اعظم این خسارت مربوط به حمله آفات به انبارها است.

افزایش جمعیت جهان باعث شده که  نیاز بیشتری به مواد غذایی روی کره زمین مشاهده شود. همین موضوع باعث شده که انسان‌ها سطح زیر کشت محصولات کشاورزی را افزایش دهند و اقدام به ذخیره سازی موادغذایی کشاورزی برای زمان‌هایی کنند که دسترسی به آنها دشوارتر است. بنابراین درصد قابل توجهی از غذای انسان‌ها در انبارهای مختلف نگهداری می‌شود. این انبارها می‌تواند حجم‌های بسیار بالایی در حد چندین کشتی را در خود جای داده و یا در حد یک مغازه خواروبار فروشی و یا منازل ما کوچک باشد. به هرحال تمامی این انبارها وجه مشترکی دارند و آن وجود مواد غذای جذاب برای برخی از آفات انباری است.

این آفات می‌تواند به مواد غذایی ما حمله کرده و باعث خسارت به آنها شود. در این مقاله به بررسی مهمترین آفات انباری در ایران با تمرکز بر روی آفات انباری غلات و حبوبات خواهیم پرداخت.

خسارت آفات انباری چگونه است؟

 آفات انباری می‌تواند باعث کاهش کمی و کیفی محصولات کشاورزی شوند و زمینه را برای ورود سایر عوارض مانند  بیماریهای قارچی نیز فراهم کند. همچنین علاوه بر حشرات برخی از جوندگان مانند موش‌ها نیز می‌توانند در انبارها حضور داشته و علاوه بر خسارت به محصول سبب ایجاد مشکلات بهداشتی برای ما نیز شوند.

 برخی دانه‌ها در اثر حمله آفت کاملا پودر شده و از بین می‌روند. دانه‌هایی که در اثر آسیب آفات انباری از بین نمی‌روند به شدت دچار افت کیفیت می‌شوند؛ ظاهر دانه‌ها سالم هستند، اما به دنبال تغذیه ی آفات از بخش جنین دانه ها، علاوه بر از بین رفتن پروتئین دانه ها، درصد جوانه‌زنی آن‌ها را نیز کاهش می‌دهند. آفاتی مانند سرخرطومی گندم، سوسک دانه غلات  و شپشک برنج، بید غلات از جمله مهم ترین آفات انباری هستند. در این مطلب به طور مختصر در مورد این حشرات توضیح داده ایم.

انواع آفات انباری

آفات انباری اولیه:  آفات اولیه یا اصلی توانایی حمله به غلات سالم و کامل را دارند.

آفات انباری ثانویه : آفاتی هستند که به دانه‌های شکسته و آسیب دیده حمله می‌کنند.

سوسک کشیش با نام علمی  Rhyzopertha dominica

مهم ترین و جدی ترین آفات انباری غلات است. طول بدن این سوسک استوانه‌ای قهوه ای رنگ ۳ میلی متر است. اگر این سوسک را از بالا نگاه کنید سر آن را مشاهده نمی‌کنید، زیرا زیر بخش سینه پنهان شده است. روی سطح بال‌ها دانه‌های برجسته و بسیار ریزی وجود دارد که ظاهر این آفت انباری را منحصر به فرد می‌کند.

تخم گذاری سوسک ماده ی دانه غلات به این صورت است که در هر بار تخم گذاری حدود ۵۰۰ تخم را در میان دانه ای غلات آزاد می‌کند. لارو‌های خمیده ی سفید با سرهای قهوه ای و سه جفت پا، از تخم‌ها خارج شده و وارد دانه غلات می‌شوند. لارو‌ها در این مرحله از نشاسته ی درون دانه‌ها تغذیه می‌کنند و وارد مرحله شفیرگی می‌شوند،

 پس از ۳-۶ هفته بسته به دمای محیط، سوسک‌های بالغ غلات دانه از شفیره خارج می‌شوند. در پی خروج سوسک‌ها از دانه ی غلات، حفره‌های بزرگی روی دانه‌ها ایجاد می‌شود. عمر سوسک‌های بالغ دانه غلات، حدود ۲ ماه است.  این آفت بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمـه گرمـسیری بـسر میبرد. در فصل تابستان، به ویژه در مناطق گرم نباید از حملات آن غافل بود.این حشره نیز همانند شپشه برنج از دانه‌های غلات تغذیه می‌کند اما دامنه میزبانی آن بسیار بالاتر از شپشه برنج است. سوسک کشیش در مراحل لاروی و بلوغ خود از غلات مختلف بخصوص غلات با نشاسته بالاتر مانند گندم و ذرت و برنج تغذیه کرده و باعث سوراخ شدن دانه‌های آنها می‌شود. در اثر تغذیه این آفت سوراخ‌های نا منظمی بر روی غلات ایجاد می‌شود که معمولاً سوراخ‌ها به صورت متعدد دیده می‌شود، گندم‌های آلوده بوی شیرین مانند عسل به خود گرفته و رنگی مایل به قهوه ای که شامل باقیمانده مواد خوراکی غلات و فضولات سوسک کشیش است در انتهای غلات مشاهده می‌شود. این حشره می‌تواند از از مواد نشاسته دار دیگر مانند خشکبار و یا سیب زمینی‌های خشک شده نیز استفاده کنند.

سرخرطومی (شپشه) گندم با نام علمی Sitophilus granarius

حشره ای سیاه تا قهوه ای رنگ به طول ۵ میلی متر که در هنگام خطر چند دقیقه بی حرکت می‌ماند؛ همین امر سبب شناسایی سخت تر این آفت انباری می‌شود. سرخرطومی بالغ گندم در هر نوبت، ۴۵۰ تخم در حفره‌های موجود بر روی غلات می‌گذارد. از هر تخم یک لارو سفید رنگ بدون پا خارج شده و از داخل شروع به خوردن دانه ی غله می‌کنند. حشره‌های بالغ این آفت نیز شروع به جویدن دانه ی غلات می‌کنند. در تابستان چرخه ی زندگی این این حشره یک ماه طول می‌کشد. عمر حشرات بالغ به ۸ ماه نیز می‌رسد. مشخصه ی منحصر به فرد سرخرطومی گندم دهان لوله ای شکل آن است که از دور قابل تشخیص است. حشرات کامل  در سـال بـه طـور معمـول ۴ نـسل تولیـد میکنند. دوره رشدی از تخم تا ظهـور حـشره کامـل در شـرایط بهینـه دمـایی و رطـوبتی (دما، ۲۷ تـا ۲۸ درجـه سلـسیوس و رطوبـت نـسبی حـدود %۷۰ ) نزدیـک بـه ۴۰ روز طـول میکشد.

حشرات ماده تخمهای خود را با ایجاد حفره توسـط خرطـوم خـود در درون دانـه قرار داده و لاروها در تمام مدت زندگی خود از درون دانـه‌ها تغذیـه مـیکننـد. لارو سـن آخر برای شفیره شدن، حفره ای ایجاد کرده و در آنجـا تبـدیل بـه شـفیره مـیشـود . حـشره کامل با ایجاد سوراخ در سطح دانه به بیرون می‌آید و فعالیت خود را آغاز میکند. بیشترین آسیب و زیان آفت مربوط به مرحله لاروی آن است.

روش کنترل :

 برای مبارزه با این آفت انباری استفاده از  سموم تدخینی (گازی ) توصیه می شود . سموم تدخینی موادی هستند که در مجاورت رطوبت گاز PH₃ آزاد می کنند.

شپشک برنج با نام علمی  Sitophilus oryzae

حشره ای قهوه ای تا سیاه رنگ با قطعه ی دهانی لوله ای و بلند از مهم ترین آفات انباری برنج است. روی بال‌های این حشره ۴ لکه وجود دارد که تشخیص آن را ممکن می‌سازد.

حشره‌های بالغ تعداد زیادی تخم در بخش‌های شکسته و حفره‌های غلات قرار می‌دهند. لارو‌های سفید و بدون پا، دانه‌ها را از درون می‌خورند. حشرات کامل هنگام خروج از شفیره، بر روی دانه‌ها حفره هایی ایجاد می‌کنند. طول چرخه  زندگی شپشک برنج مانند سرخرطومی گندم است. مشخصا این دو آفت تفاوت زیادی با یکدیگر ندارند؛ اما شپشک برنج با داشتن بال‌های پرواز خود را کاملا از سرخرطومی گندم متمایز کرده است.

بید غلات با نام علمی  Sitotroga cerealella

یکی از آفات مهم انباری است که لارو آن درون دانه‌های گندم، ذرت، جو، ارزن و چاودار زندگی کرده و خسارت زیادی به بار می‌آورد. لارو این پروانه حمله خود را از مزرعه آغاز کرده و خوشه‌های گندم و ذرت که در حال رسیدن هستند بیشترین خسارت را متحمل می‌شوند. حشره کامل پروانه ای است به طولmm 6 ـ بالهای جلویی باریک و در انتها نوک تیز ـ ۳/۱(یک سوم) کناری عقبی این بال‌ها تا انتها ریشک‌های بسیار بلندی دارد. رنگ بال‌ها روشن و سفید مایل به زرد است. در سطح آنها چند لکه یا خطی، تیره رنگ دیده می‌شود. بالهای عقبی به نسبت کوتاه و دارای بریدگی ویژه است. هنگام استراحت بال‌ها به صورت شیروانی روی شکم می‌خوابند.

این آفت در مرحله لاروی و در درجه اول روی گندم و ذرت و در درجه دوم روی جو، چاودار، ذرت خوشه ای ارزن و به ندرت روی برنج و نیز غلات وحشی زندگی می‌کند.

خسارت این آفت نه تنها از نظر کیفیت بلکه از لحاظ کیفی نیز داری اهمیت زیاد است زیرا لاروها ضمن تغذیه فضولات خود را درون دانه‌ها انباشته کرده و همراه با پوسته‌های لاروی و تارهای تنیده شده کیفیت دانه را به شدت دگرگون می‌کند در نتیجه ارزش اقتصادی و کیفیت دانه پایین آمده. از جوانه دانه تغذیه می‌کند. سپس بقیه محتویات دانه را می‌خورند و تنها پوست دانه را باقی می‌گذارند لاروها پس از رسیدن به رشد کامل ابتدا بوسیله آرواره‌های خود پوست دانه را به شکل دایره می‌برند. سپس پیله ابریشمی تنیده شده و درون آن به شفیره تبدیل می‌شود. پروانه‌ها زمستان را در انبار در داخل توده گندم در میان کیسه‌های حاوی غلات و دیگر پناهگاه‌ها به سر می‌برند. در فصل بهار پس از گرم شدن هوا و افزایش رطوبت پروانه‌ها در انبار بیرون آمده و به سوی مزارع پرواز می‌کنند (سیکل تکرار شده)

تخم‌ها به طور معمول در قاعده خوشه‌ها به صورت تک‌تک یا گروهی (توده ای) گذاشته پس از تفریح لاروهای جوان قرمز بیرون آمده و پس از سوراخ کردن دانه وارد آن می‌شوند.

لاروهای جوان از قسمت‌های نرم دانه مانند جوانه تغذیه کرده اما در سنین بالا از همه محتویات دانه تغذیه کرده. لارو در درون دانه ۴ بار پوست‌اندزای می‌کنند تا ۱۴ نسل در سال گزارش شده است.چرخه ی زندگی این آفت ممکن است در ۵ هفته تکمیل شود. علاوه بر کاهش وزن غلات، حمله ی این آفت به غلات، آن‌ها را بد طعم کرده و بوی ناخوشایندی ایجاد می‌کند.

شپشه دندانه دار Oryzaephilus surinamensis 

شاید معروف ترین آفت انباری شپشه  دندانه دار است. حتماً با این آفت در حبوبات و غلات خود از جمله برنج روبرو شده‌اید. در واقع سوسکهای با اندازه میلیمتری هستند که در مراحل لاروی خود و اندکی در هنگام بلوغ از دانه‌های حبوبات تغذیه می‌کنند. این حشرات دامنه تغذیه بسیار بالایی دارند،  با اینکه ترجیح اول غذایی آنها غلات و حبوباتی نظیر گندم، برنج و عدس است، اما در صورت عدم وجود این منابع غذایی می‌توانند به سایر مواد مانند ماکارونی، خشکبار، میوه‌های خشک و حتی موادی مانند کارتن و موکت نیز حمله و از آنها تغذیه کنند.

لاروهای این حشرات با تغذیه از دانه‌های برنج و حبوبات ایجاد باقیمانده‌های گرد مانند در آن‌ها کرده و از وزن واقعی آنها می‌کاهند. همچنین این حشرات دارای فضولاتی هستند که گرچه دیده نمی شوند اما ممکن است سبب ایجاد حساسیت‌های بهداشتی در انسان‌ها شوند. علیرغم جثه کوچک این حشرات، طول عمر افراد بالغ بسیار بالاست و حتی می‌تواند تا دو سال به زندگی خود در انبارها ادامه دهند. شرایط دمایی برای این دسته از آفات بسیار مهم است و در دمای بین ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتیگراد بیشترین رشد را در انبارها دارند ،بنابراین کنترل دمای انبارها یکی از راه‌های رهایی از این آفات است.

شب‌پره هندی  Plodia interpunctella 

 این آفت نیز در اکثر انبار‌ها به فراوانی دیده می‌شود و حتی در منازل نیز در طول سال ممکن است توسط افراد منزل مشاهده شود. در واقع یک شب پره است که در مراحل لاروی خود می‌تواند به تمامی مواد غذایی خشک و نیمه خشک حمله ور شده و در صورت نبود این مواد غذایی به الیاف سلولزی نظیر پارچه‌ها و کاغذها حمله ور شود. در منازل معمولاً شب پره هندی زمانی مشاهده می‌شود که به فرم بالغ درآمده و به پرواز در بیاید. حشره تعداد تخم‌های زیادی را در مواد غذایی انباری رها می‌کند. پس از اتمام مراحل لاروی و تغذیه این آفت از مواد غذایی، لاروها تبدیل به شفیره شده و این کار را با تنیدن تار و پیله به اطراف خود انجام می‌دهند. این پیله‌های کوچک که حدود ۳ تا ۵ میلی متر طول دارند می‌توانند در لابلای مواد غذایی به خصوص خشکبار دیده شوند. پس از مدتی شفیره به حشره بالغ تبدیل شده و بعد از تخم گذاری سیکل زندگی حشره مجدداً تکرار می‌گردد. حشرات بالغ به منابع نوری جلب شده و بنابراین در هنگام شب بیشتر دیده می‌شوند.

 شپشه برنج Sitophilus oryzae

 این حشره در واقع یک سوسک سرخرطومی است که هم در مراحل لاروی و هم در مراحل بلوغ خود می‌تواند دانه‌های برنج را مورد تغذیه قرار داده و با سوراخ کردن کامل آنها سبب ایجاد خسارت‌های سنگین از نظر کمی و کیفی به محصول برنج شود.

شپشه برنج بر خلاف شپشه دندانه دار که به صورت سطحی از دانه‌های برنج تغذیه می‌کنند، در مراحل لاروی خود به طور کامل وارد دانه‌های برنج شده و در همان جا تبدیل به شفیره و سپس حشره بالغ می‌شود. خسارت این آفت بسیار بالاتر از شپشه دندانه دار بوده و سبب از بین رفتن بخش وسیعی از تناژ موجود در انبارها می‌گردد، دانه‌هایی که آلوده به شپشه برنج باشند از کیفیت بسیار پایینی برخوردار بوده و حتی تغذیه جزئی این آفت سبب نیم دانه شدن برنج و کاهش کیفیت پخت آن می‌شود.

لمبه گندم Trogoderam granarium 

 این سوسک تنها در مراحل لاروی خود می‌تواند به غلات از جمله گندم و برنج حمله کند. این آفت سبب خورده شدن دانه‌های غلات به صورت کامل می‌گردد و از این جهت می‌تواند با سایر آفاتی که به صورت جزئی غلات را مورد استفاده قرار می‌دهند تفاوت داشته باشند. لمبه گندم در مراحل لاروی خود دارای موهای فراوانی روی بدن خود است که به نظر برخی از کارشناسان وجود این موهای میکروسکوپی در آرد حاصل از گندم‌های آلوده به لمبه گندم می‌تواند سبب بروز مشکلات گوارشی فراوان در انسان‌ها شود. این آفت جزو آفات بسیار مقاوم به شرایط سخت محیطی است

سوسک‌های چهار نقطه ای حبوبات   Callosobruchus maculatus

گونه‌های مختلفی از آفات انباری به شکل سوسک می‌تواند به حبوبات مختلف حمله کند. این آفات غالباً در مرحله لاروی خود با تغذیه از دانه حبوبات سبب ایجاد سوراخ‌های بزرگ و کوچک و یا دالان‌ها ای بر روی آنها می‌شوند. خسارت این دسته از آفات گاهاً به حدی نیست که باعث از بین رفتن بیش از ۵۰% محصول در انبارها می‌گردد. لوبیا چیتی و لوبیای چشم بلبلی حساس‌ترین حبوبات به این دسته از آفات انباری می‌باشند و نسبت به سایر حبوبات خسارت‌های سنگین‌تری می‌بینند.

روش‌های کنترل سوسک چهار نقطه ای حبوبات

۱) کنترل فیزیکی

سرمادهی با برودت ۲±۱۱- درجه سانتی‌گراد روی این آفت مؤثر است و میزان مرگ و میر در حشرات کامل پس از ۱۲۰ ساعت و در تخم و لاروها پس از ۱۴۴ساعت تماس با این میزان برودت صد در صد بوده است. در این راستا مشخص شده است که استفاده از فریزرهای تجاری و اجرای یک تیمار به مدت دو هفته در دمای تقریبی ۱۸- درجه سانتی گراد برای از بین بردن کامل  تخم‌های سوسک چهار نقطه ای حبوبات که مقاوم ترین مرحله به سرما تشخیص داده شد می‌تواند مفید  باشد. به علاوه برخی روش‌ها شامل قرار دادن بذور در معرض نور خورشید، پوشش دادن بذور با برخی روغن‌های خوراکی و مخلوط کردن آنها با زغال چوب یا شن از جمله راهکارها می‌باشد.

۲) کنترل شیمیایی

به طور معمول دو گاز تدخینی متیل بروماید و فسفین به صورت گسترده برای کنترل آفات محصولات انباری استفاده شده‌اند. تا کنون نیز از موادی نظیر روغن بذر نیم (Neem Seed Oil) و اسپینوسد برای کنترل این آفت استفاده شده است.

۳) کنترل بیولوژیکی

کنترل بیولوژیکی به معنای استفاده از دشمنان طبیعی اعم از پارازیتوئید ها، شکارگرها و بیمارگرها علیه آفات مهم محصولات کشاورزی می‌باشد که از جمله این عوامل در زمینه ی کنترل سوسک چهار نقطه ای حبوبات، زنبور پارازیتویید  Anisopteromalus sp.  و سه گونه اکتوپارازیتوئید لارو

که بومی آفریقای شرقی هستند را می‌توان نام برد. به علاوه در این راستا عوامل بیمارگر­­ که شامل میکروارگانیسم‌های بیماریزا از قبیل باکتری‌ها و قارچ‌ها را می‌باشند نیز در امر کنترل سوسک چهار نقطه ای حبوبات نقش مهمی ایفا کرده‌اند. علاوه بر این می‌توان در زمینه ی کنترل این آفت از ارقامی که  مقاوم به آفات هستند بهره برد.

کنترل تلفیقی

کنترل تلفیقی روشی است که بر اساس بیواکولوژی آفت بنا شده است و در واقع  به معنای استفاده از چند  روش مناسب کنترل است. در مدیریت تلفیقی آفات روش‌های علمی مورد استفاده واقع می‌شوند که هدف‌های متعددی را در چهار چوب برنامه‌های مدیریت مربوط به اکوسیستم دنبال می‌نمایند. این روش‌های علمی و عملی طوری انتخاب می‌شوند که در رابطه با بهداشت عمومی و بهداشت محیط و همچنین از نظر اقتصادی و عملی  مقرون به صرفه باشند. با توجه به این موارد و در راستای اجرای برنامه‌های IPM و نیز افزایش تقاضای مصرف‌کنندگان برای دسترسی به غذای فاقد سموم بادوام و به عبارتی استفاده از مواد جایگزین به جای آنها، استفاده از خاک­های دیاتومه به عنوان یکی از مطلوب­ترین ­جایگزین­های سموم بادوام در کنترل آفات انباری، گزارش شده است که اثر خود را از طریق فیزیکی و با سایش کوتیکول جلد بدن حشرات اعمال می‌کنند و به این دلیل امکان مقاومت ژنتیکی به این مواد غیر ممکن به نظر می‌رسد. یکی دیگر از جایگزین‌های مناسب برای سموم، استفاده از قارچ‌های بیمارگر حشرات است که چندین گونه از قارچ‌ها با موفقیت علیه آفات انباری استفاده شده‌اند و با توجه به این که قارچ‌ها باید از جلد میزبان نفوذ کنند و موجب آلودگی شوند، مشاهده شده است که اثر آنها با استفاده از عوامل ساینده ی کوتیکول مانند خاک دیاتومه افزایش می‌یابد از سوی دیگر تلفیق استفاده از این دو ماده منجر به کاهش قابل توجهی در مقدار دز‌های مصرفی از هر دو ماده خواهد شد که از نظر اقتصادی قابل توجیه می‌باشد.

 حفظ امنیت محیط زیست، کاهش تأثیر سموم که ناشی از مقاومت حشرات است و تأکید بر روش‌های کنترل بیولوژیکی آفات، حشره شناسان را به این فکر واداشت که می‌توان از این روش‌های جایگزین به جای سموم شیمیایی و یا در راستای کاهش مصارف بی رویه سموم شیمیایی بهره جست و از اینرو هزینه ی کنترل حشرات آفت را کاهش داد.

 مورچه‌ها

 مورچه‌ها به خصوص گونه‌هایی که دارای بدن بزرگتری هستند می‌تواند در انبارها مشکل ساز شده و و باعث تغذیه از  آنها شوند. به خصوص غلاتی مانند جو، گندم، ارزن و برنج نسبت به  مورچه‌ها حساس تر بوده و غذای بهتری برای آن‌ها به شمار می‌آیند. از آنجایی که مورچه‌ها دارای زندگی دسته جمعی هستند، یافتن محل انبار غلات توسط تنها یکی از افراد این جامعه به سرعت سبب باخبر شدن سایر اعضا شده و در مدت زمان کوتاهی جمعیت بزرگی از مورچه‌ها به محل انبار حمله‌ور می‌شوند.

موش‌ها

 این دسته از حیوانات هم به سبب تغذیه و کوتاه کردن دندان‌های خود نیاز به جویدن دائمی دارند. بنابراین در تمامی انبار‌ها موش‌ها به عنوان یکی از عوامل مهم و خسارت زا به شمار می‌آیند و علاوه بر این که به صورت مستقیم از غلات و یا حبوبات ذخیره شده در انبار‌ها تغذیه می‌کنند سبب ایجاد خسارت به بسته‌بندی‌ها شامل گونی‌ها و پالت‌ها نیز می‌شوند. فضله موش نیز یکی از مشکلات بهداشتی موجود در انبار‌ها به خصوص غلات است. مواد دفعی موش و همچنین بزاق باقی مانده از آن بر روی مواد غذایی ممکن است که سبب انتقال بیماری‌های مشترک به انسان‌ها شده و یا سایر مشکلات بهداشتی را ایجاد کند. تنها در خصوص خسارت موش‌ها به مزارع و مواد غذایی می‌توان به این اشاره کرد که سالانه بالغ بر ۳۰۰ میلیون تن محصول غله در سطح جهانی توسط این موجود از بین می‌رود. در آسیا سالانه حدود۴۸ میلیون تن برنج که برای تغذیه ۲۵۰ میلیون نفر کفایت می‌کند توسط موش‌ها از حیز انتفاع خارج می‌شود. جوندگان و مخصوصا موش‌ها به دلیل قدرت تولید مثل بسیار بالا و قدرت سازگاری با شرایط اقلیمی متفاوت در بعضی از سال‌ها بصورت طغیانی در آمده که در این حالت محصولات منطقه را شدیدا مورد تهدید قرار می‌دهند. مبارزه با این جانواران مستلزم شناخت دقیق گونه و یا گونه‌های مورد نظر و زیست‌شناسی آن‌ها است تا بر اساس آن و با بهره گرفتن از یک برنامه مدیریت کنترل تلفیقی مناسب از طغیان آن‌ها جلوگیری کرد.

 کنترل آفات انباری

کنترل هر یک از این آفات نیازمند برنامه ریزی و برنامه دقیق است. کنترل دما، رطوبت، تهویه هوا، بهداشت ابزار و تجهیزات، بکارگیری مواد شیمیایی که از طریق تنفس و یا جذب وارد بدن حشرات می‌شوند از جمله راه‌های مبارزه با آفات انباری هستند. حشرات از قدیمی ترین و قدرتمند ترین موجودات جهان هستی هستند. نابودی کامل آن‌ها نه تنها امکان پذیر نیست، بلکه نبود حشرات برای تمام موجودات از جمله انسان بسیار زیان بار خواهد بود. بنابراین بهتر است با نگاهی متواضعانه تر به این موجودات زیرک، توانایی‌های خود را برای هم زیستی با آن‌ها افزایش میدهیم

مبارزه با آفات انباری

در صورت عدم مبارزه با آفات و ورود این دسته از آفات به انبار‌ها نه تنها یک بخش از محصول بلکه ممکن است طی سالیان دراز محصولات انبار شده در آنها تحت تاثیر آفات قرار گرفته.همچنین خسارات هنگفتی به انباردار و صاحب بار ایجاد شود. به طور کلی می‌توان روش‌های زیر را برای کنترل آفات انباری پیشنهاد کرد.

الف) مسدود سازی راه‌های ورود:

بهترین راهکار برای کاهش آفات انباری و جلوگیری از ورود حشرات به مواد غذایی محدود سازی راه‌های ورود آنها به انبار است، کف و دیواره انبار‌ها بایستی کاملاً توسط بتن ضخیم پوشانده شده باشد. پنجره‌های احتمالی و منافذ نیز بایستی با توری‌های مخصوص ضد تریپس پوشانده شود.

ب)جلوگیری از مخلوط کردن بار قدیمی و بار جدید:

ماندن مواد کشاورزی در انبارها معمولاً سبب جلب حشرات انباری به آنها می‌شود در نتیجه پیشنهاد می‌گردد تا برای انبارش محصولات جدید ابتدا محصولات قدیمی از انبار تخلیه و پس از ضدعفونی انبار بارگیری مجدد انجام گردد.

ج) تهویه و دمای مناسب:

اغلب آفات انباری از جمله شپشه دندانه دار در دما و رطوبت خاصی رشد بیشتری داشته و در دماهای پایین تر و یا شرایط تهویه مناسب تر دچار کاهش نرخ رشد و یا حتی متوقف شدن آن می‌شوند. بنابراین توجه به دمای انبار در کنار تهویه آن از جمله عواملی است که سبب عدم بروز این آفات بر روی غلات و حبوبات می‌گردد.

د) ضدعفونی انبار و محصولات کشاورزی:

پـس از پایـان عملیـات نظافـت، آفـت زدایـی و سمپاشی با یک ترکیب مناسب ضروری است. به این منظور باید همه سطوح درونی انبار یـا سیلو و همینطور درها، پنجره ها، زیر سقف و دیگـر نقـاط محلـول پاشـی شـوند. عملیـات محلول پاشی باید برای سطوح بیرونی دیوار انبار و یا بدنه سیلو تا ارتفاع پنج متری از سـطح زمین صورت گیرد. سموم مجاز در کـشور کـه قابـل اسـتفاده بـرای ایـن مرحلـه هـستند در جدول۵ـ ۱ نوشته شده اند.

لازم به یادآوری است که ترکیبات بالا بـرای محلـولپاشـی در انبارهـای خـالی توصـیه شده اند و عملیات محلولپاشی باید دست کم ۱۰ تا ۱۵ روز پـیش از ورود محـصول جدیـد به انبار انجام شود. توصیه میشود علفهای هرز و گیاهان خودرو کـه در حاشـیه سـاختمان انبار و یا سیلو وجود دارند با علف کش مناسب از بین برده شوند.

در هنگام ورود محصول به انبار نیز میتوان، گنـدم را بـا برخـی از ترکیبـات مخلـوط و آنها را در برابر حملهی آفات انباری مصون نگه داشت. البته با توجـه بـه قـوانین موجـود در کشور، این حالت در مورد گندمهایی است کـه مـصرف خـوراکی انـسانی نداشـته و بـرای مصارف خوراک دام و بذر برای کاشت در سال بعـد نگهـداری مـی‌شـوند. در ایـن حالـت میتوان از ترکیبات زیر استفاده کرد.

•  پودر سیلیس با نام تجاری درای اساید به میزان ۱ تا ۲ در هزار به صورت اختلاط با بذر.
• خاک دیاتومه بـا نـام تجـاری Detia DE بـه میـزان ۱٫۵ گـرم در هـزار بـه صـورت اختلاط با بذر.

به این منظور میتوان هنگام ورود بذر به انبار، به صـورت خودکـار میـزان مـورد نظـر از ترکیب را بر روی تسمه نقاله دارای گندم اضافه کرد.

هنگام انبارداری گندم و از هنگامی کـه دمـای محـیط بـه بـالاتراز ۱۳ درجـه سلـسیوس میرسد، بازدید و نمونه برداری از گندم باید به طور منظم و هر دو هفته یکبار انجـام گیـرد. در این نمونه برداریها توجه به مراحل مختلف زیستی آفات انباری از جمله لاروهـایی کـه از درون دانه‌ها تغذیـه مـیکننـد ضـروری اسـت. بـا گـرمتـر شـدن هـوا، بازدیـدها و نمونـه برداریهای پیوسته باید به طور هفتگی انجام شود.

در هنگام آلودگی گندم به آفت و یا به منظور جلوگیری از آلودگی گندمهـای انبـاری به آفت میتوان از ترکیبات حشره کـش تـدخینی (سـموم گـازی) اسـتفاده کـرد. ترکیبـات گازی مناسب عبارتند از فسفید آلـومینیم و فـسفید منیزیـوم. در جـدول۵ـ۲ مـدت زمـان مناسب برای تدخین(فومیگاسیون) بر پایه دمای محیط نوشته شده است.

گاز فسفین به میزان ۳ تا ۵ گرم (از هر سـه گـرم فـسفید آلـومینیم و یـا فـسفید منیـزیم جامد ۱ گرم گاز فسفین تولید می‌شود) در هر متر مکعب فضای بسته و یا ۳ تـا ۵ گـرم گـاز فسفین به ازاء هر تن از محصول به صورت ضد عفونی زیر پوشش پلاستیکی.

جمع بندی نهایی

 به طور کلی آفات انباری می‌توانند جزو مهمترین عوامل تهدید کننده امنیت غذایی در جهان به شمار می‌آیند. از آنجایی که این آفات معمولاً زمانی دیده می‌شوند که جمعیت بالایی داشته و خسارت اصلی خود را وارد کرده‌اند، بنابراین رصد دائمی آنها به خصوص در انبار‌های بزرگتر یکی از راهکارهایی است که از بروز خسارت‌های شدید مواد غذایی جلوگیری به عمل می‌آورد. علاوه بر کاهش کمی و کیفی محصولات کشاورزی آفات انباری می‌توانند سبب ایجاد مشکلات بهداشتی برای مصرف کنندگان نهایی نیز بشود. بنابراین شناخت این آفات و همچنین روش‌های مبارزه با آنها می‌تواند یکی از راهکارهای برون رفت از این مشکل باشد.