انار Punica granatum L
منشاء درخت انار، ایران و بینالنهرین و هم چنین نواحی شمالی آفریقا ذکر شده است ولی با توجه به قرائن تاریخی چنین استنباط میگردد که از زمانهای قدیم، در منطقه وسیعی از ایران مانند کردستان، بلوچستان و امتداد آن تا افغانستان، به حالت وحشی وجود داشته و بعد از آن جا به نواحی دیگر انتقال یافته است.
انار، درختی مخصوص آب و هوای گرمسیری تا نیمه گرمسیری بوده و در نواحی ساحلی و مرطوب به صورت همیشه سبز است، ولی در نواحی خشک با زمستانهای سخت بصورت خزان کننده است. درختان انار برای رشد و نمو هر روز به آفتاب زیادی احتیاج دارند،
مهمترین عوامل موثر در ایجاد خسارت و کاهش محصول در باغات انار کشور میتوان به بیماریها و ناهنجاریهای مختلف ناشی از عوامل مختلف بیماریزا و آفات اشاره کرد. در این مقاله به برخی از مهمترین آفات و بیماریها در باغات انار اشاره میشود.
درخت انار دارای ساقه ای ناهموار با چوب محکم و پوشیده از پوستی به رنگ مایل به سبز است. شاخههای متعدد آن، شکل نامنظم و رنگ قرمز مخصوص دارند و غالبا نیز در انتها به نوک تیز خار مانند ختم میشوند.
برگهای درخت انار متقابل، شفاف، ساده (گاهی منفرد یا فراهم حتى در شاخههای مختلف یک درخت) و گلهای آن درشت و شامل گلبرگهایی به رنگ قرمز مایل به ارغوانی است. از اختصاصات آن این است که کاسه گوشت دار آن، پس از تشکیل میوه نیز در قسمت انتهایی آن باقی مانده و تعداد زیادی پرچم را در خود محفوظ نگه میدارد.
ترکیبات شیمیایی انار:
قسمتهای مختلف مخصوصا پوست ریشه و ساقه انار دارای ۲۲ درصد تانن (اسید تانیک و اسید پونیکوتانیک (ac. punicotamique) است.
فردی به نام .Ch. Tanert سالهای ۱۸۷۷ تا ۱۸۸۰، چهار الکالوئید زیر را از آن به دست آورد:
Pelletie rine
Isopelletié rine
Mé thylpelletit rine
Pseudopelletié rine
برنامه تغذیه ای انار:
بهترین کودی که برای رشد بهتر انار لازم است، نیتروژن است. زیرا نیتروژن از رشد شاخ و برگ و تولید گلهایی که در نهایت میوه میدهند پشتیبانی میکند. شما میتوانید از سولفات آمونیوم، یک کود با نیتروژن بالا یا یک فرمول متعادل ۱۰-۱۰-۱۰ استفاده کنید، از بهار پس از شروع رشد درخت شروع میشود.
شته انار Aphis punicae
مهمترین آفت انار است. برای مقابله با این آفت باید یک شیوه مبارزه مکانیکی را به کار بگیرید به این شیوه که تا زمان جفتگیری و تخمریزی شته ها پاجوشها را پای درختان نگه دارید و سپس آنها را حذف کنید.
برای حفظ دشمنان طبیعی این آفت، بهتر این است که از سمپاشی در باغات انار خودداری کنید. این کار از این نظرکه درختان انار به سموم شیمیایی حساس اند هم بهتر است، زیرا باعث ریزش برگ و طغیان کنه انار میگردد.
برای کنترل بیماری، جمعآوری و حذف میوههای آلوده ، جلوگیری از صدمات مکانیکی به میوهها، نگهداری میوه در سردخانه و سم پاشی با بردوفیکس در زمان خزان ۷۰ درصد برگها در پاییز، پس از هرس زمستانه، هنگام تورم جوانه ها و بعد از ریزش گلبرگها توصیه شده است.
علفهای هرز گلدار در سطح باغ و حواشی آن را حفظ کنید تا دشمنان شته بتوانند میان آنها رشد کنند. دسمنان طبیعی عبارتند از: کفشدوزکهای شکاری یا بالتوری سبز و زنبور تریکوگراما.
کرم گلوگاه انار Spectrobates ceratonia
این آفت مهمترین عامل کاهش کمی و کیفی محصول انار و یکی از موانع مهم صادرات انار میباشد. کرم گلوگاه انار آفتی چند میزبانه بوده و علاوه بر انار به محصولاتی مانند پسته، انجیر، سیب و گردو نیز خسارت وارد میکند.
زمستانگذرانی آفت به صورت سنین مختلف لاروی به ویژه سنین آخر در داخل انارهای باقیمانده روی درخت، زیر درخت، داخل انبار طی میشود. در بهار شفیرهها تشکیل و شپ پرههای آفت بسته به دمای هوا در اواخر فروردین یا اوایل اردیبهشت هم زمان با آغاز گلهای سری اول انار ظاهر میشود.
شپ پرهها پس از جفتگیری تخم خود را (به طور متوسط ۲۵ عدد) داخل تاج انار یا شکافهای ناشی از ترکیدگی میوه میگذارند. لاروها پس از تفریخ از سطح داخلی کاسبرگ تغذیه میکنند.
سپس با ایجاد سوراخی به داخل میوه رفته و آفات و بیماریهای دیگر نیز از این طریق منتقل میشوند. خسارت این آفت بین ۲۰ تا ۸۰ درصد است.
لارو این آفت از گلهای مثمر و غیر مثمر و همچنین میوههای فندقی انار تغذیه کرده و موجب ریزش گلها و میوههای تازه تشکیل شده میشود. با افزایش اندازه میوه و پایان گلدهی سری اول خسارت آفت به پایان میرسد
برای مدیریت این آفت باید از برنامه اصولی مدیریت استفاده کرد هرچند نمیتوان به طور کلی آفت را در باغ ریشه کن نمود. از مهمترین روشهای زراعی که برای کنترل آفت استفاده میشود، میتوان به کشت ارقام مقاوم، دقت درکاشت نهال و فراهم بودن تهویه کامل برای ریشه، آبیاری، حفظ پوشش سبز کف باغ، هرس درختان و کوددهی مناسب اشاره کرد.
در مبارزه غیر شیمیایی از روش هایی مثل جمع آوری انارهای کف باغ، پرچم زدایی و تاج تراشی و پوشش دهی میوهها میتوان استفاده کرد. میوه های انار خشک کف باغ را در اسفند ماه جمع آوری شود.
در طول فصل داشت نیز انارهای آلوده روی درختان و ریخته شده زیر درختان به ویژه در زمان نسل اول آفت جمع آوری گردد و در گوشه باغ در محفظه ای با توری انباشته شوند. بدین ترتیب ذخیره زمستانه دشمنان طبیعی حفظ شده و در بهار حشرات بالغ از توری خارج شده و به کنترل آفت میپردازند.
در زمان برداشت نباید میوههای آلوده را جمع کرد تا شپ پره ها، تخم ریزی خود را روی این میوه ها تکمیل کنند.
با توجه به تخم ریزی شپ پره کرم گلوگاه روی پرچمهای واقع در تاج گل و میوه انار پس از خشک شدن پرچم ها حدود ۲ تا ۳ هفته پس از اوج گل دهی درختان انار (دهه آخر خرداد) و یا ۵ تا شش هفته پس از ظهور اولین گل انار که در این زمان پرچم اکثر گلهای انار خشک شده است داخل تاج به وسیله تاج تراش تمیز گردد.
کنترل بیولوژیکی انار
زنبور تریکوگراما به لارو این آفت حمله می کنند و با تغذیه از آنها جلوی رشد و بلوغ آن ها را می گیرند.
کنترل فیزیکی انار
یکی از روش های مبارزه،استفاده از تله های فرمونی است.
جمع آوری میوه های باقی مانده و رعایت بهداشت باغ، سوزاندن و دفن کردن میوه های آلوده.
متاسفانه تاکنون آفت کش یا سم مخصوصی برای مبارزه با کرم گلوگاه انار معرفی نشده است. ولی می توان از اسپری باکتری Bacillus thuringiensis (Bt) پیش از تخم گذاری روی درختان استفاده کرد تا رشد لاروها متوقف شوند.
کنه قرمز پاکوتاه انار Tenuipalpus punicae
از مهمترین کنههای انار، کنه قرمز پاکوتاه میباشد. این کنه از شیره برگ و پوست میوه تغذیه کرده و موجب ضخیم شدن برگ میشود. در خسارت شدید ریزش خارج از فصل برگ ها در درخت انار آلوده دیده میشود.
تغذیه آفت از پوست میوه موجب خشک شدن پوست و پیدایش لکههای قهوه ای سوخته و برنزه شدن پوست میوه انار میگردد. دانههای میوه کم آب و بیمزه بوده و به نظر میرسد خسارت کنه در ترکیدن انار تاثیر دارد.
در صورت مشاهده کنه در باغات انار ، کاربرد سموم کنه کش با تجویز کارشناس گیاهپزشکی به صورت محلول پاشی توصیه میگردد. مبارزه زمستانه با این آفت با کاربرد روغن نیز میسر است.
آبیاری منظم و به موقع و عدم کشت مخلوط با سایر محصولات باید رعایت شود. جلوگیری از کاهش شدید رطوبت باغ و حفظ پوشش علفهای هرز در کنترل کنه موثر است.
سوسک چوبخوار انار Chrysobothris parvipunctata
این آفت عامل ثانویه عارضه سبز خشکی و یا زرد خشکی تنه و سرشاخههای درختان انار است. این حشره آفت درختان میوه سردسیری است. لاروهای این آفت به شکل سر هاونی بوده و فعالیت زیاد دارند. آفت از بافت نازک بر روی شاخههای درختان ضعیف تغذیه و سپس تخمگذاری میکنند.
شاخه ها و تنههای آلوده به تدریج ضعیفتر شده و در صورت آلبودگی شدید در فصل تابستان خشک یا زرد خشک میشوند.
شپشک آرد آلود انار (Pseudococcus citriri):
این آفت باعث خسارت روی میوه درختان انار میشود. این آفت بیشتر در مناطق شمالی باعث ایجاد خسارت شده است. شپشکهای نر قهوه ای مایل به زرد و شپشکهای ماده سفید رنگ و بیضی شکل میباشند.
با توجه به خسارت کمتر این آفت بر روی درختان انار روشهای مبارزه علیه این آفت خیلی گزارش نشده است اما میتوان برای کنترل آن در باغهای آلوده بعد از خزان سمپاشی زمستانه و در بهار نیز سمپاشی مالاتیون و همچنین سموم دیمتوات و کنفیدور و فن پروپاترین با توجه به نظر کارشناس گیاهپزشک برای کنترل این آفت استفاده می شود.
نماتد مولد غده یا ریشه گره ای Meloidogyne spp
عامل بیماری نماتد مولد غده میباشد. نماتد ها کرمهای ریزی هستند که در خاک اطراف ریشه وجود داشته و با تغذیه از ریشه و سایر اندامهای هوایی موجب ضعف کاهش رشد، زردی، کاهش محصول شده و علایمی مانند کمبودهای غذایی در درخت ظاهر میشود.
مهمترین علامت آلودگی به نماتد وجود گرههای زیاد در ساختار ریشه میباشد. نماتد در خاکهای سبک و شنی توسعه بیشتری دارد. با توجه به عمر طولانی نماتدها در خاک و به دلیل داشتن دامنه میزبانی وسیع و تغذیه از ریشه علفهای هرز ضروری است که از انتقال خاک قسمتهای آلوده از طریق وسایل و ادوات کشاورزی به نقاط غیر آلوده جلوگیری شود. همچنین نهالها و قلمههای مورد نیاز نیز باید از تولیدکنندگان معتبر و با گواهی خریداری شود.
کرم سفید ریشه
این حشره مانند بسیاری از آفات دارای دشمنان طبیعی فراوان است که آنها را در مراحل مختلف زندگی مورد حمله قرار میدهند. پرندگان،مورچگان، تعدادی از میکروارگانیسم های خاک، زنبورها و بعضی از کنه ها ازجمله دشمنان طبیعی این آفت محسوب میشوند که لازم است مورد توجه و حمایت قرار بگیرند.
جمع آوری حشرات کامل در صبح زود با تکان دادن درختان و درختچههای محل استراحت شبانه حشرات کامل، جمع آوری حشرات کامل با کمک نور چراغ، جمع آوری لاروهای آفت در هنگام شخم، به ویژه در فصل تابستان و پائیز از جمله روشهای مؤثر در کاهش جمعیت آفت هستند.
مگس سفید انار
همان گونه که اشاره شد، در حال حاضر مگس سفید انار، آفت اقتصادی باغهای انار محسوب نمی شود و آفت از طریق دشمنان طبیعی خود تحت کنترل است و نیازی به مبارزه شیمیایی ندارد.
درخت انار بیماریهای فیزیولوژیکی مختلفی دارد که در ادامه شرح میدهیم.
عارضه دانه سفید شدن انار:
تأخیر در برداشت میوه رسیده انار، نگهداری انار در سرمای شدید، طولانی بودن دوره آبیاری، کمبود آب بعد از کوددهی و مسن بودن درخت انار عواملی هستند که سبب سفید شدن دانههای انار میشود.
سفید شدن آریلهای انار هر ساله خسارت زیادی به باغداران وارد میکند. به همین دلیل به عنوان یک مسئله مهم مطرح و رفع آن جهت جلوگیری از خسارتهای وارده به باغداران وصادر کنندگان مورد توجه جدی واقع شده است.
عارضه دانه سفیدی انار، به علت تخریب و تغییر در ترکیب آنتوسیانینهای موجود در آریل انار بوجود میآید. با بروز این عارضه، رنگ آریل از قرمز تیره به سفید کرمی تا قهوه ای سوخته تغییر میکند و شکاف در غشاء و بافت آریل ایجاد میشود که این بافت را دفرمه کرده و کیفیت میوه و طعم آن را نامطلوب میکند.
عوامل دیگری که سبب بروز این عارضه میشود در ادامه توضیح داده ایم:
۱- تغییرات آب وهوایی وخشکسالیهای پی در پی
۲- وزش بادهای گرم در طول تابستان و تابش مستقیم خورشید و متعاقب آن افزایش میزان تبخیر و تعرق و همچنین آنتوسیانین موجود در میوهها در برابر حرارت ناپایدار میباشند.
۳- عناصر ریز مغذی مانند روی و آهن نقش موثر در حفظ آنتی اکسیدانها مانند اسید اسکوربیک و بدنبال آن افزایش میزان آنتوسیانین دارند.
۴- کلسیم نیز در افزایش پایداری آنتوسیانین در برابر دماهای بالا نقش موثری دارد، پس توصیه میگردد از کودهای غنی از این عنصر استفاده شود.
عوامل ایجاد کننده: خشکی، نامنظم بودن آبیاری، وجود واریته حساس، اختلاف درجه حرارت شب و روز، سرمای زودرس پاییزی همراه با باران. (به ترتیب از بیشترین به کمترین)
ترکیدگی میوه انار:
یکی از بیماریهایی که در بعضی از باغات انار شیوع دارد ترکیدگی میوه انار میباشد.عوامل مختلفی باعث ترکیدگی انار میشود که عبارتند از: اختلاف دمای شب و روز، تنش آبی و نامنظم بودن دورههای آبیاری، سرمای زودرس در پاییز، کمبود یکسری عناصر غذایی مانند کلسیم، بر و روی و همچنین سرمای زیر ۱۰ تا ۱۴ درجه سانتی گراد. درختان انار تحمل سرمای زیر این محدوده را ندارند و این سرما باعث ترک خوردن میوه میشود.
ترکیدگی میوه انار در باغاتی که دارای خاک شوری اند، بیشتر است. مهمترین دلیل ترکیدگی تنش آبی و نامنظم بودن دورههای آبیاری درختان است. زیرا اگر آبیاری دیر تر صورت گیرد پوست میوه آب خود را از دست میدهد و حالت خشکی میگیرد. در این صورت پس از آبیاری و رشد دانه ها، پوست به دلیل خشکی نمی تواند به همان اندازه رشد کند به همین علت ترک برمیدارد.
جلبک های دریایی که برای درختان انار توصیه میشود یک کود کاملاً طبیعی است و در آن هیچ گونه مواد شیمیایی مضری وجود ندارد. قبل از استفاده آزمایش خاک را حتما انجام دهید. کود جلبک دریایی نسبت به کودهای شیمیایی، مزایای بیشتری دارد و تمام کمبودهای موجود در ریشه و خاک را به خوبی تامین می کند.
جلبک دریایی را میتوانید در زمانهای مختلفی برای درختان خود مصرف کنید. حتما به این نکته توجه کنید که با مصرف به موقع و مناسب کود جلبک دریایی، سبب افزایش محصول و سالم تر بودن انار کمک میکنید.
جلبک های دریایی که برای درختان انار توصیه میشود یک کود کاملاً طبیعی است و در آن هیچ گونه مواد شیمیایی مضری وجود ندارد. قبل از استفاده آزمایش خاک را حتما انجام دهید. کود جلبک دریایی نسبت به کودهای شیمیایی، مزایای بیشتری دارد و تمام کمبودهای موجود در ریشه و خاک را به خوبی تامین می کند.
کود جلبک دریایی را میتوانید در زمانهای مختلفی برای درختان خود مصرف کنید. حتما به این نکته توجه کنید که با مصرف به موقع و مناسب کودجلبک دریایی، سبب افزایش محصول و سالم تر بودن انارها میشود.
استفاده از اسیدآمینه ها هم باعث کاهش عارضه های فیزیولوژیکی می شود.
کنترل و درمان بیماریهای انار (ترکیدگی میوه):
- استفاده از ارقام مقاوم به ترکیدگی میوه در انار
- استفاده از اسید امینه ها و همچنین جلبک های دریایی
- مرتب بودن دورههای آبیاری درختان انار
- رعایت برنامه غذایی اصولی و تغذیه مناسب درختان در طول فصل و استفاده از ترکیباتی مانند کلسیم و کودهایی که دارای عناصر روی، بر میباشند.
ترشیدگی و پوسیدگی انار
بیماری پوسیدگی و ترشیدگی میوه توسط قارچ nematospora بوجود میآید. سنهای آلوده در باغ انار قارچ عامل این بیماری را به میوه انتقال میدهند و باعث ایجاد خسارت در میوه میشوند.
علائم این بیماری به شکل تغییر رنگ و ایجاد لکه روی میوه و سپس له و ترش شدن آن میباشد.
قارچها، باکتریها، مخمرها و نماتدها گاها وقتی به داخل انار میروند توانایی این را دارند که آنها را از درون فاسد و گندیده کنند و به سرعت و یا تدریجی آنها را تخریب و نابود کنند.
کنترل و درمان بیماریهای انار:
- از بین بردن علفهای هرز و گیاهان میزبان آفت سن در داخل و اطراف باغ انار.
- استفاده از سموم حشره کش برای کنترل سنهای آلوده در عدم انتقال این بیماری توسط سن موثر میباشد.
- رعایت بهداشت باغ و جمع آوری میوههای آلوده در کف باغ یا روی درخت و سوزاندن آنها در بیرون باغ.
- استفاذه از برنامه غذایی مناسب که سبب بالارفتن انبار داری میوه میشود.
پوسیدگی طوقه انار Phytophthora cactorum
بیماری پوسیدگی طوقه در انار توسط قارچ Phytopthora بوجود میآید. این بیماری علائم خسارت خود را به صورت پوسیدگی طوقه درخت و ریزش پوستهای اطراف آن نشان میدهد. با ایجاد پوسیدگی رشد قسمتهای آلوده متوقف میشود ولی آن قسمتها در مراحل اولیه بیماری خشک نمیشوند.
درخت انار با این بیماری مبارزه کرده و در طول سال پوست جدید ایجاد میکند و به حیات خود ادامه میدهد اما با پیشرفت بیماری و نداشتن برنامه غذایی اصولی درخت خشک و نابود میشود. همچنین گاهی به دلیل ورود عوامل بیمای زا از محل طوقه به درخت باعث افزایش خسارت و همچنین پوسیدگی ریشه و نابودی درخت میشود.
راههای مبارزه و کنترل:
- استفاده از ارقام مقاوم انار به بیماری پوسیدگی طوقه
- تغییر روش آبیاری به گونه ای که آب با طوقه در تماس نباید نباشد و رطوبت اطراف طوقه تا حد ممکن کاهش یابد، زیرا رطوبت باعث گسترش بیماری پوسیدگی طوقه میشود.
- عدم استفاده بیش از حد کودهای ازته در طول فصل
- مبارزه شیمیایی و استفاده از ترکیبات قارچ کش مانند اکسی کلرور مس، الیت، متالاکسیل و مانکوزب
کپک خاکستری انار Botrytis
یکی از مهمترین بیماریهای پس از برداشت میوه انار میباشد. این بیماری با آلوده کردن غنچه گل انار موجب آلودگی میوه انار میباشد . علایم ظاهری بیماری به صورت کپک خاکستری پس از برداشت نمایان میشود. علایم اولیه بیماری به صورت نقاط کوچک و قهوه ای رنگ بر روی گل انار نمایان میشود. با گسترش بیماری توده قارچی سفید و خاکستری به همراه نقاط سیاه رنگ تمام میوه را دربر میگیرد. این قارچ نیز از طریق صدمات مکانیکی وارد میشود.
راههایی برای کاهش خسارت پوسیدگی و ترشیدگی:
- پرتودهی با اشعه گاما (۱۰۰ کیلووات) باعث از بین رفتن کرم گلوگاه و همچنین کاهش رشد قارچهای انباری میشود.
- گاز متیل بروماید از فعالیت کرم گلوگاه جلوگیری میکند.
- سمپاشی پیش از برداشت با قارچ کش تکنو از کپک زدگی میوهها جلوگیری میکند.
- ضدعفونی کردن انارهای چیده شده با محلول دو در هزار تکنو (تیابندازول)
- گرمادرمانی
نقش عناصر
کاربرد بور (۵٪) (۲ گرم در لیتر) یکی در مرحله رشد میوه و دیگری قبل از برداشت محصول برای جلوگیری از ترکخوردگی میوه مفید است. کاربردهای کلسیم (نیترات کلسیم ۲-۴ گرم در لیتر) در مرحله اول در مرحله قبل از شکوفهدهی و در مرحله دوم یک ماه پس از شکوفه دهی و تشکیل میوه بسیار توصیه میشود. اسپری اسید جیبرلیک اسید (۴۰ پی پی ام) روی میوههای جوان همچنین احتمال ترکخوردگی میوه را به حداقل میرساند.
آفتابسوختگی انار
آفتابسوختگی همچنین یک مشکل فصلی و کماهمیت برای انار است. این اختلال به طورکلی در درختان جوان رخ میدهد، اما هرس کاذب و نادرست ممکن است آفتابسوختگی را بر روی درختان تقویت کند.
پوست سطحی میوههای انار رو به خورشید به رنگ قهوهای یا برنز تغییر رنگ میدهد و همچنین ممکن است قهوهای تیره شود. درجه حرارت بالا به همراه نور بیشازحد، خشکسالی و رطوبت نسبی کم معمولاً دلیل اصلی صدمه بر روی پوست میوه میباشد. وزش باد داغ شدید یکی دیگر از دلایل مهم آفتابسوختگی است.
اولین قدم برای کنترل آفتابسوختگی جلوگیری از هرس سنگین و ایجادکانوپی مناسب با هرس مناسب و تغذیه گیاهان جهت ایجاد سایه بر روی میوهها میباشد. در غیر این صورت، یا در میوههای جوان،محافظت از میوهها در برابر نور مستقیم خورشید با پوشاندن میوهها با روزنامه یا مواد مشابه توصیه میشود.
اسپری سه بار کائولن در فاصله ۱۵ روزه در ماههای گرم تابستان، یکی دیگر از روشهای مؤثر کنترل آفتابسوختگی میباشد. بااینحال، این روش به نوعی گران است.
اسپری اول باید قبل از شروع گرما بیش از کانوپی و میوهها با ۵٪ انجام شود. دو اسپری بعدی و بعضیاوقات سه اسپری ممکن است دوز ۵/۵ درصد از کائولن باشد. اگر باران شدید کائولن را از سطح میوه شستشو دهد، فاصله محلولپاشی باید کاهش یابد.