آفات مهم یونجه

سرخرطومی برگ یونجه  (Alfalfa Weevil)

سرخرطومی برگ یونجه مهم‌ترین آفت یونجه زارهای ایران به شمار می‌آید. عمده‌ترین آسیب و زیان این آفت ناشی از تغذیه لاروهای آن از شاخ و برگ‌های یونجه می‌باشد.حشرات بالغ سرخرطومی برگ یونجه به رنگ قهوه‌ای تا خاکستری تیره بوده و درحدود ۵۰میلی متر طول دارد. لارو سرخرطومی بدون پا بوده و دارای بدنی خمیده است که در بیشینه رشد خود حدود ۶۰ میلی متر درازا دارد. لاروها سبز کم رنگ بوده و یک خط سفید نازک در وسط سطح پشتی آن‌ها وجود دارد. سر لاروها سیاه رنگ است. لارو سرخرطومی دارای چهار سن لاروی است و در کل سه بار پوست اندازی می‌کند.

این لاروها در  درون پیله مشبک و منعطف تبدیل به شفیره می‌شوند. شفیره سرخرطومی مثلثی شکل بوده، ۸میلی متر درازا داشته و در آغاز به رنگ زرد مایل به سبز کمرنگ است، ولی پس از مدتی به رنگ سبز تیره در می‌آید.لارو سرخرطومی در آغاز از غنچه‌های انتهایی و با گذشت زمان و بزرگتر شدن آن‌ها، از برگچه‌ها تغذیه می‌کند. در صورتی که روند تغذیه با شدت بالایی ادامه یابد بوته‌ها به طور کامل  بدون برگ خواهند شد. آسیب سرخرطومی برگ یونجه در فصل بهار و در یک مدت ۴ تا ۶ هفته‌ای رخ می‌دهد که این بازه زمانی همزمان با چین اول خواهد بود. سرخرطومی یونجه بر پایه شرایط اقلیمی محل رشد، به دو صورت تخم و حشره کامل زمستان گذرانی می‌کند. در مناطق سردسیری حشره بالغ دراواخر زمستان از خواب زمستانی بیرون آمده و وارد یونجه زارها می‌شود. حشره ماده بالغ آغاز به تخم‌ریزی در درون ساقه‌های یونجه می‌کند. این تخم‌ها زرد رنگ بوده و پس ازرشد جنین و به هنگام تفریخ به رنگ تیره در می‌آیند. تخم‌ها به طور معمول در اواخرزمستان یا اوایل بهار تبدیل به لارو می‌شوند. لاروها در درون پیله تبدیل به شفیره می‌شوندکه این عمل در سطح خاک یا در سطح علوفه انجام می‌شود. دوره شفیرگی دو تا سه هفته بوده، سپس حشره بالغ جدید ظاهر می‌شود. حشره بالغ پس از ظهور برای مدت کوتاهی ازسطح پوست ساقه‌های یونجه تغذیه کرده و این قسمت از ساقه‌ها را در جهت درازا دچار سایش می‌کند هنگامی که دمای هوا به حدود ۱۶تا ۱۹درجه سلسیوس رسید، یونجه زار را ترک کرده و در مکان‌هایی مانند درزها و روزنه‌های زیرپوستی درختان، لابه لای علف‌های هرز و یا در لایه‌های سطحی خاک به خواب می‌روند. در مناطق گرمسیری این تخم‌ها اواخر زمستان به لارو تبدیل شده و از آغاز فصل فعالیت آنها آغاز می‌شود. در واقع این تخم‌ها نتیجه جفت گیری و تخم گذاری حشرات بالغ پیش از رفتن به خواب زمستانی می‌باشند.

در مناطق سرد، این آفت دارای یک نسل در سال بوده، ولی در مناطق گرمسیر تا ۳نسل در سال می‌تواند تولید کند. به عبارت دیگر حشره بالغ به جای ترک یونجه زار، به تغذیه خود ادامه داده، جفت‌گیری کرده و تخم‌گذاری می‌کند. این تخم‌ها به لارو تبدیل شده و باعث ایجاد آسیب و زیان در چین‌های بعدی می‌شوند.

 

بررسی و شناسایی آفت

تشخیص بهینه و زود هنگام وجود سرخرطومی برگ در یونجه زار به طور چشمگیری در کنترل آفت موثر خواهد بود. روش معمولی برای نمونه برداری از یونجه زار استفاده از تور حشره گیری است. در این شیوه آستانه اقتصادی برای مبارزه با سرخرطومی یونجه وجود ۱۵ تا ۲۰ لارو در هر بار نمونه گیری می‌باشد.

 

راهکارهای مدیریت آفت

کنترل زراعی

برداشت زود هنگام یونجه در چین اول هنگامی که نزدیک گل دهی باشد. با این عمل شمار بسیاری لارو که هنوز کامل نشده اند به علت کمبود مواد غذایی از یک سو و تابش آفتاب از سوی دیگر از بین خواهند رفت این روش همچنین در کنترل علف‌های هرز یونجه زار نیز نقش چشمگیری را ایفا کند.

– در مناطقی که امکان سوزاندن نیست می‌توان از چرای پاییزه یا زمستانه یونجه زارها توسط گوسفند استفاده کرد. این روش برای رقم‌هایی که حساسیت به چرا دارند یا درمناطقی که پیشینه آلودگی به بیماری‌های یونجه وجود دارد توصیه نمی شود. انجام چرای مستمر توسط گاو و گوسفند در اواخر پاییز می‌تواند از تراکم لاروهای آفت در یونجه زار بکاهد. با توجه به اینکه در پاییز آفت برای تخم گذاری به یونجه زار بر می‌گردد چرای پاییزه می‌تواند در کاهش میزان تخم‌های آفت که درون ساقه‌های یونجه گذاشته می‌شود تأثیر قابل توجهی داشته باشد؛ به شرطی که یونجه کشت اول و دوم نباشد و زمین رطوبت کافی داشته باشد.

یخ آب زمستانه در مناطقی که آب در دسترس کشاورزان باشد، می‌تواند به منظورتکمیل عملیات مبارزه زراعی زمستانه اجراء شود که این عمل موجب از بین بردن آفات زمستان گذرانی در خاک می‌شود و همچنین منجر به ذخیره رطوبت کافی و جلوگیری ازتنش خشکی در اوایل فصل سال آینده خواهد شد به شرطی که یونجه کشت اول و دوم نباشد.

برداشت نزدیک به سطح ساقه‌های یونجه (پایین تر از محل تخم گذاری آفت) در کاهش انبوهی تخم حشره مؤثر است.

– انجام دیسک سطحی در اواخر پاییز

– برداشت زود هنگام با دروگر بشقابی : بدین منظور یونجه زار در اوایل بهار، با دروگر بشقابی، کف بر می‌شود. اجرای این روش در کنترل آفت بسیار مؤثر است. به طوری که تخم یا لاروهای سن یک و دو موجود در بوته در اثر نبود میزبان و گرسنگی، از بین می‌روند. کف برکردن و از بین بردن بقایای گیاهی سبب کاهش بسیار قابل توجهی درتراکم جمعیت آفت می‌شود. اجرای این روش هیچ گونه تاثیر جانبی زیست محیطی را درپی ندارد و از سویی سبب حفظ محصول می‌شود. یکی از بازدارنده‌های اجرای این روش وجود مرزهای درون یونجه زار است چون با کف بر کردن، مرزها از بین می‌روند. اما ازآن جایی که اغلب مزارع با روش بارانی آبیاری می‌شوند، از بین رفتن مرز مشکلی را درنظام زراعی ایجاد نمی کند.

– استفاده از شعله افکن : استفاده از این روش در اواخر فصل پاییز می‌تواند تا حدود زیادی در کنترل آفت موثر باشد. بایستی توجه داشت که استفاده از شعله تنها در یونجه زارهایی امکان پذیر است که دست کم دو سال یا بیشتر از کشت آن‌ها گذشته باشد، زیرا وجود ریشه‌های قوی برای ادامه رشد بوته‌های سوزانده شده بسیار حیاتی است. از سوی دیگر چون این روش علف‌های هرز را نیز کنترل می‌کند، بر رشد بیشتر یونجه در فصل بهار موثر خواهد بود.

 

کنترل شیمیائی

تشخیص نوع زمستان گذرانی در تعیین زمان و روش مبارزه با سرخرطومی برگ یونجه اهمیت بالایی دارد. در صورتی که زمستان گذرانی به صورت تخم باشد، تفریخ تخم‌ها در بهار زودتر انجام خواهد شد و در نتیجه زمان مبارزه شیمیائی نیز بایستی زودتر انجام گیرد. در چنین مناطقی چون امکان برداشت زود هنگام وجود ندارد، سمپاشی یونجه زار گریز ناپذیر خواهد بود. بهترین زمان مبارزه شیمیائی با این آفت در زمان تفریخ ۵۰% از تخم‌ها است. به طور عموم در این هنگام، آفت در بیشینه شرایط حساسیت خود بوده و ازسوی دیگر شکارگرهای آن نیز در کمینه شمار خود هستند. در مناطق گرمسیر این شرایط همزمان با فصل پاییز خواهد بود. برای کنترل شیمیائی سرخرطومی برگ یونجه سموم فوزالن EC35% (مایع نامیزه یا امولسیون شونده)، (به میزان ۲٫۵ لیتر در هکتار)، مالاتیون EC57% (مایع نامیزه شونده)، (به میزان ۳ لیتر در هکتار)،  فنوالریتEC20% (مایع امولسیون شونده)، (به میزان ۱ لیتر در هکتار) و دیازینون WP40% (پودر با قابلیت تر شوندگی)، (به میزان ۱٫۵ کیلوگرم در هکتار) قابل توصیه می‌باشد. در صورتی که علوفه تولیدی به صورت تازه به مصرف دام‌ها برسد، بایستی از مالاتیون استفاده شود. در کل رعایت دوره دوام و اثرکشندگی (کارنس) ۱۵ روزه برای سموم ذکر شده ضروری است.

 

کنترل زیستی (بیولوژیک)

سرخرطومی برگ‌خوار یونجه شمار زیادی دشمن طبیعی دارد که به صورت شکارگری و انگل واره‌ای (پارازیتوئیدی) در کاهش جمعیت آفت نقش بسیار مهم به ویژه اواخر فصل بهار و در طول فصل تابستان دارند. از مهم‌ترین شکارگرهای لارو سرخرطومی برگ یونجه، کفشدوزک هفت نقطه‌ای Coccinella septempunctata است.انگل واره ایران همه متعلق به زنبورهای خانواده Ichneumonidae هستند. در این میان زنبورهای جنس Bathyplectes، لاروهای سرخرطومی را پارازیته می‌کند. در کشور ما دو گونه از این زنبورها به نام‌های B.curculionis  و B.annurus در بیشتر مناطق کشت یونجه فعالیت می‌کنند. البته این زنبورها یک نسلی بوده و مدت فعالیت محدودی دارند. زنبورهای جنس Pattasson از خانواده Mimaridae نیز از دیگر حشرات مفید بوده که تخم‌های سرخرطومی را پارازیته می‌کند. همچنین زنبورهای جنس Dibracoides از خانواده Pteromolidae شفیره‌ها را مورد حمله قرار می‌دهد. زنبور Necremnus leucarthros از خانواده Eulophidae نیز یکی دیگر از انگل شفیره سرخرطومی یونجه است.

 الف

 

ب

 

سرخرطومی ریشه یونجه  (Alfalfa Root Weevils)

سرخرطومی ریشه یونجه شامل گونه‌های مختلف از جنس Sitona است. این گونه‌ها هر چند تفاوت‌های ظاهری با هم دارند، اما از نظر کلی با هم مانند هستند. گونه‌های غالب این آفت در ایران شامل S.puncticticollisو S.callosausهستند. حشره بالغ این آفت بسته به گونه، ۳ تا ۷ میلی متر درازا داشته و دارای بدنی بیضی شکل و کشیده به رنگ قهوه‌ای  تا خاکستری تیره است. بالپوش‌ها کشیده و موازی بوده و سطح آن‌ها ر ا فلس‌های براق نقره‌ای تا قهوه‌ای رنگ پوشانده اند. چشم‌ها بر حسب گونه ممکن است برجسته و یا مسطح باشند. تخم‌ها بیضی شکل بوده و در آغاز رنگ زرد لیمویی دارند که رفته رفته تغییر رنگ داده و تیره تر می‌شوند. لارو همه گونه‌های این آفت همانندی کاملی با هم دارند و همانند دیگر گونه‌های سرخرطومی‌ها بدون پا بوده و دارای ۴ سن لاروی و به رنگ سفید بوده و در بیشینه رشد خود ۱۱ میلی متر درازا خواهند داشت. بدن لارو به صورت چین خورده بوده که این حالت باعث ایجاد خمیدگی بدن لارو به سمت شکمی شود. لارو درون پیله در لایه بالایی سطح خاک به شفیره تبدیل می‌شود. شفیره ۷ تا ۸ میلی متر درازا داشته و در آغاز زرد رنگ است، رفته رفته تغییر رنگ داده و در نهایت قهوه‌ای رنگ می‌شود. سرخرطومی ریشه یونجه زمستان را به صورت حشره کامل درشکاف‌های زمین یا به صورت لاروهای سنین مختلف در درون خاک سپری می‌کنند. اوایل بهار حشرات کامل فعال شده و پس از اندکی تغذیه، جفت گیری کرده، اطراف طوقه و یا درون خاک آغاز به تخم ریزی می‌کنند. در شرایط مساعد دوره رشد تخم ۷ تا ۱۰ روز بوده و لاروها پس از بیرون آمدن از تخم به طرف ریشه‌ها حرکت و آغاز به تغذیه از گره‌های تثبیت کننده نیتروژن می‌کنند. سرخرطومی ریشه یونجه به معمول یونجه زارهای پیرتر را مورد حمله قرار داده و تازه استقرار یافته اغلب از هجوم این آفت در امان هستند. در سنین بعدی لاروها، در آغاز از سطوح ریشه‌ها تغذیه کرده و پس از آن لاروهای درشت با ایجاد دالان در ریشه‌ها در جذب آب و مواد درون خاک به طور جدی اختلال ایجاد می‌کنند. با این وجود تنها حشره کامل این آفت می‌تواند به صورت اقتصادی ایجاد آسیب و زیان کند و حالت لاروی آن نیازی به کنترل ندارد. در شرایط مساعد دوره لاروی یک تا دو ماه طول کشیده و لاروهای کامل در عمق ۲ تا ۳ سانتی متری خاک درون پیله خاکی به شفیره تبدیل می‌شود. دوره شفیرگی دو تا سه هفته طول کشیده و پس از آن حشرات کامل نسل جدید ظاهر می‌شوند. این آفت می‌تواند سالیانه تا سه نسل ایجاد کند.

 

آسیب و زیان رسانی آفت

هر دو مرحله حشره بالغ و لارو سرخرطومی‌های ریشه از یونجه تغذیه می‌کنند. حشرات بالغ تنها از قسمت‌های هوایی به ویژه برگ‌های جوان تغذیه کرده و لاروها روی قسمت‌های مختلف ریشه زندگی می‌کنند. گرچه میزان آسیب و زیان رسانی حشرات بالغ درنتیجه تغذیه از برگ با آسیب و زیانی که لاروها در دوره رشد به نسبت دراز مدت خود بر روی ریشه وارد می‌آورند، قابل مقایسه نیست. ولی چنانچه این آسیب و زیان را با آسیب و زیان سرخرطومی برگ یونجه (Hypera postica)  مقایسه کنیم، خواهیم دید که این حشرات نیز در دوره بلوغ با جمعیت زیادی که دارند به میزان قابل ملاحظه‌ای به برگ‌های یونجه آسیب و زیان وارد می‌کنند. از این جهت نشانه‌های تغذیه حشرات کامل Sitona و سرخرطومی برگ یونجه از دور به هم همانندی دارند. لاروها از اواخر سن اول به بعد به طور مستقیم از ریشه تغذیه می‌کنند، بدین ترتیب که در آغاز از قسمت‌های سطحی ریشه و هنگامی که  به سن سوم و چهارم رسیدند از همه قسمت‌های آن تغذیه کرده و تولید حفره یا دالان‌هایی در ریشه می‌کنند و در صورت زیاد بودن تعداد لاروها در روی یک ریشه، قسمت‌های درونی ریشه حالت پوسیده به خودگرفته و از بین می‌رود.

 

راه‌کارهای مدیریت آفت

کنترل زراعی: این روش شامل برداشت یونجه زار و چرانیدن آن است. هر دوی این روش‌ها با حذف بقایای گیاهی آلوده، باعث کاهش آسیب و زیان سرخرطومی ریشه خواهد شد. روش دیگر استفاده از شعله افکن است. سوزاندن بخش هوایی بوته‌ها و بقایای بر جا مانده پس از برداشت‌های پیشین تأثیر به سزایی در کنترل این آفت خواهد داشت. رعایت تناوب در کاشت یونجه زار و خود داری از کاشت پشت سر هم یونجه یا شبدر نیز تا حدود زیادی از آسیب‌زائی این آفت خواهد کاست.

کنترل شیمیائی: کنترل شیمیائی تنها  در مرحله زیان اقتصادی قابل توصیه است. از آنجائی که سرخرطومی ریشه یونجه در شرایط مساعد تا سه نسل در سال تولید کرده وآسیب و زیان رسانی آن توسط حشره کامل می‌باشد، لذا مبارزه باید بی درنگ پس از ظهور حشره کامل هر نسل انجام شده و برای این امر، آفت‌کش دیازینون G10% (دانه‌ای یا EC60% مایع نامیزه شونده)، (به میزان ۱ لیتر در هکتار) قابل توصیه است.

 

سرخرطومی بذر یونجه  (Apion aestivum)

جنس Apion دارای گونه‌های پر شماری است که اغلب آن‌ها آفت تخمدان و بذرهای نرم گیاهان علوفه‌ای از جمله شبدر و یونجه هستند. آسیب و زیان رسانی این آفت مربوط به مرحله لاروی است که به تخمدان‌ها و یا بذرهای جوان حمله می‌کند و امروزه زیان آن اقتصادی نمی باشد.

 

 

میزبان‌های اصلی این حشره، شبدر و یونجه هستند ولی ممکن است روی لوبیا هم دیده شود. تراکم آفت بیشتر در یونجه زارهایی است که در مجاورت آنها شبدر کاشته شده است حشره ۲ میلی متراست، سطح بال‌پوش‌ها دارای خطوط طولی و روی سینه اول نقطه دار است. تشخیص گونه‌های جنس Apion اغلب بر پایه ریخت اندام تناسلی بیرونی است. این حشره از روی شبدر،یونجه، اسپرس و دیگر گیاهان لگوم علوفه‌ای گردآوری شده است. این آفت زمستان را به صورت حشره کامل در درون بقایای گیاهی سپری می‌کند. در بهار پس از مساعد شدن هوا از پناهگاه زمستانی بیرون آمده و پس از استقرار در یونجه زار، از برگ‌های تازه سبز شده تغذیه می‌کند و پس از جفت گیری، در درون گل آذین یونجه تخم گذاری می‌کند. لارو سن یک پس از بیرون آمدن از پوسته تخم به تخمدان‌های موجود در گل آذین حمله می‌کند. به طوری که یک لارو می‌تواند ۸ تا ۱۰ عدد درون داخل تخمدان را از بین ببرد. لاروها پس از ۳ بار پوست اندازی تبدیل به شفیره می‌شوند. دوره لاروی در دمای ۱۸ تا ۲۰ درجه سلسیوس ۲۵ روز به درازا می‌کشد ولی هر چه دمای محیط بالاتر باشد، این دوره کاهش پیدا می‌کند. به طوری که در دمای ۲۳ درجه سلسیوس، این مدت به ۲۲ روز کاهش می‌یابد. دوره شفیرگی آفت در دمای ۱۸ درجه سلسیوس ۸ روز طول می‌کشد. دوره رشد یک نسل کامل از تخم تا حشره کامل ۳۹ روز به طول می‌انجامد. این آفت ۲ نسل در سال ایجاد می‌کند.

 

راهکارهای مدیریت آفت

کنترل زراعی

برداشت پیش از گل‌دهی کامل یونجه، از رشد آفت جلوگیری می‌کند. خود داری از کاشت شبدر در کنار یونجه زارهایی که برای تولید بذر یونجه اختصاص پیدا کرده اند. از آنجائی که شبدر میزبان مشترک این آفت می‌باشد. لذا در صورت کشت آن در کنار این گونه کشت‌زارها و با توجه به تدریجی بودن تخم گذاری، حشرات ماده فرصت کافی برای تخم‌گذاری و در نتیجه افزایش جمعیت را به دست می‌آورند. پس از برداشت شبدر که اغلب هم زمان با گل دهی چین دوم یونجه است به آسانی روی یونجه‌های در حال گل پرواز و آسیب و زیان‌هایی را ایجاد می‌کنند لذا باید از کشت شبدر در کنار یونجه زارهای بذری خود داری شود.

 

کنترل شیمیایی

با توجه به پایین بودن تراکم جمعیت آفت و آسیب و زیان وارده از آن، نیازی به کنترل شیمیایی اختصاصی بر علیه آن نیست. افزون بر این، به علت تدریجی و دراز مدت بودن دوره تخم‌ریزی، پیش بینی زمان دقیق مبارزه دشوار می‌باشد.

این حشره در مرحله لاروی، به ریشه یونجه حمله می‌کند. این حشره بدنی باریک، کشیده و به درازای حدود ۱۸ میلی متر است. بندهای قفس سینه، شکم و پاها از موهای خوابیده زرد رنگ پوشیده شده و بدون موهای بلند و ایستاده می‌باشد. تراکم موها در سطح شکمی و قاعده بندها بیشتر است. چشم‌های مرکب هلالی، سیاه رنگ و با فاصله قابل توجهی از پیش گرده قرار دارند. پیش گرده دارای دو نوار زرد رنگ مودار عرضی در نیمه جلویی و نزدیک به قاعده است. حشره ماده به طور معمول بزرگتر از حشره نر می‌باشد.

 

سوسک شاخک بلند یونجه

تخم حشره به شکل بیضی کشیده، به رنگ سفید شیری است. لارو بدون پا و به رنگ سفید شیری است. سر لارو بزرگ، قطعه‌های دهانی به رنگ قهوه‌ای تیره و آرواره‌ها قوی می‌باشند. در روی کپسول سر چهار لکه به نسبت بزرگی به رنگ آجری متمایل به زرد وجود دارد. شکم لارو از ۱۰ بند تشکیل یافته و روی بندهای اول تا هشتم آن و همچنین سینه دوم یک جفت سوراخ تنفسی به رنگ قهوه‌ای روشن قرار دارد. بندهای انتهایی شکم کوچک هستند. همه بندهای بدن لارو به طور کامل مشخص و با موهای ریز و پراکنده‌ای پوشیده شده اند.

رنگ شفیره شیری متمایل به زرد تا مایل به قهوه‌ای روشن بوده، شکم شفیره از ۱۰ بند تشکیل شده که بند انتهایی آن کوچک بوده و اندکی به پایین خم شده است. همچنین در همه بندهای بدن شفیره موهای ریز و پراکنده‌ای وجود دارد.

 

شفیره سوسک شاخک بلند یونجه

این حشره به طور عمده زمستان را به صورت لارو کامل درون ریشه بوته‌های آلوده یونجه سپری می‌کند. لاروهای زمستان گذران سوسک ریشه خوار یونجه بدون توقف رشد دیاپوز اجباری بوده و در طول فصل سرد نیز به تغذیه و رشد خود به طور کند ادامه می‌دهند. سر لاروها در اواخر دوره رشد و پیش شفیره شدن به سمت بالا و به طرف طوقه گیاه قرار می‌گیرد. در اواسط فصل بهار پس از رشد کامل لاروها، تغذیه آن‌ها متوقف شده، سپس تبدیل به شفیره می‌شوند. حشرات بالغ چند روزی درون ریشه باقی می‌مانند و سپس با سوراخ کردن آن در ناحیه طوقه بوته به محیط بیرون از خاک راه می‌یابند. در شرایط طبیعی، دوره شفیرگی به طور میانگین ۲۹ روز است. حشرات بالغ پس از بیرون آمدن از درون ریشه اغلب به طور انفرادی و تا حدودی غیرفعال و بی حرکت در محل طوقه بوته‌های یونجه دیده می‌شوند.  حشرات نر و ماده ۲ تا ۳ روز پس از بیرون آمدن از محل شفیرگی، آغاز به جفت گیری کرده و پس تخم گذاری می‌کنند که به طور معمول تخم‌ها را به طور انفرادی و به ندرت دردسته‌های ۲ تا ۳ تایی در سطح طوقه بوته‌های یونجه قرار می‌دهند. بیشینه شمار تخم تولیدی یک حشره ماده ۲۵ عدد و کمینه آن ۲ عدد می‌باشد. میزان رطوبت نیز در تکامل رشد تخم‌ها تأثیر دارد. کاهش بیش از حد رطوبت سبب از بین رفتن لاروها می‌شود. لاروها پس از رسیدن به ناحیه ریشه از بافت‌های مرکزی آن به شدت تغذیه کرده و مواد زائد حاصل را به صورت فتیله خاک اره متراکمی درون ریشه‌های آلوده باقی می‌گذرانند. تغذیه و حرکت در درون ریشه به طور دورانی صورت می‌گیرد. لاروهای یاد شده درون ریشه‌های مورد حمله زمستان را سپری می‌کنند و چون بدون توقف رشد اجباری هستند. در طول زمستان نیز اندکی تغذیه و رشد می‌کنند. دوره یک نسل کامل حشره به طور میانگین ۳۶۲ روز می‌باشد و به این ترتیب تنها یک نسل در سال دارد.

 

آسیب و زیان رسانی آفت

آسیب و زیان رسانی آفت مربوط به دوره لاروی است. آثار آن به صورت زرد شدن برگ‌ها و ضعیف و کوچک تر شدن بوته‌های آلوده دیده می‌شود. این آفت در آلودگی شدید سبب خشکیدگی بوته‌های یونجه می‌شود.

 

آسیب و زیانرسانی سوسک شاخک بلند یونجه

راه کارهای کنترل آفت

تنها دشمن طبیعی این آفت از خانواده Laelapidae گونه آن Hypoaspis ueckermann و Khanjani می‌باشد. این گونه علاوه بر پارازیت کردن آفت یاد شده، در روی لارو کرم سفید ریشه هم یافت می‌شود و به صورت پارازیت بیرونی روی گونه‌های یاد شده دارای فعالیت انگلی است. به نظر می‌رسد این انگل واره نمی تواند باعث مرگ لارو آفت بشود.

 

 

سن گل خوار یونجه  (Lygus rugulipennis)

این آفت بسیار چند خواره بوده و در روی بیشتر گیاهان زراعی و مرتعی دیده می‌شود. به طوری که در یک صد خانواده گیاهی بیش از ۴۳۷ گونه میزبان شناخته شده دارد. در ایران تاکنون از روی یونجه، اسپرس، آفتابگردان، سیب زمینی، لوبیا، سویا و چغندرقند گرد آوری و گزارش شده است. سن L. Rugulipennis در ایران تاکنون از استان‌های آذربایجان غربی،آذربایجان شرقی، اردبیل (مغان)، کرمانشاه، ایلام، زنجان، مرکزی، گرگان، گلستان،فارس، تهران (ورامین و اشتهارد)، کرج و مناطق مختلف استان همدان گردآوری شده است.

درازای بدن حشره نر ۶٫۱ – ۴٫۵ میلی متر، پهنای آن ۲٫۵ میلی متر، به رنگ سبز مایل به زرد، با پنج ردیف خطوط شانه‌ای موازی و به رنگ قهوه‌ای بوده و پیشانی نیز سبز متمایل به زرد و صاف است. رنگ عمومی قهوه‌ای و در قسمت قاعده دارای لکه‌ها قهوه‌ای تیره می‌باشد. درازای بدن حشره ماده ۶ میلی متر ،پهنای آن ۲٫۲ میلی متر است. رنگ بدن سبز روشن با پیشانی صاف و به رنگ سبز متمایل به زرد، ماده‌ها دارای تخم ریز بسیار مشخص و قابل دیدن هستند. تخم سن گونه L.rugulipennis به رنگ سبز مایل  به زرد، نیمه شفاف، استوانه ای، باریک و خمیده است. از سن دو به بعد، در قسمت پشت قفس سینه لکه‌های رنگی ظاهر می‌شود. این لکه‌های رنگی در سنین سوم،چهارم و پنجم پورگی به روشنی دیده می‌شوند و این لکه‌ها یکی از نشانه‌های تشخیص سنین پورگی این گروه از سن‌ها می‌باشند.

 

سن گل‌خوار یونجه  (Lygus rugulipennis)

حشرات کامل زمستان – گذران در اوایل بهار، هنگامی که میانگین دمای محیط به بالای ۹٫۴ درجه سلسیوس می‌رسد. پناهگاه‌ها را ترک کرده و به سمت یونجه زار پرواز می‌کنند. سن‌های زمستان گذران در اواخر فروردین، پس از استقرار در یونجه زار، تغذیه کرده و سپس جفت گیری و تخم گذاری می‌کنند. حشرات ماده تخم‌های خود را در درون بافت گیاهان میزبان قرار می‌دهند. دوره رشد جنینی تخم‌ها در شرایط آزمایشگاهی برای نسل اول ۲۴ – ۱۸ روز و برای نسل دوم ۴۱ – ۲۱ روز به طول می‌انجامد. مدت رشد این آفت از تخم تا حشره کامل در نسل اول ۴۵ – ۳۰ روز و در نسل دوم که شرایط فصلی گرم تر است به ۳۵ – ۲۴ روز کاهش می‌یابد.

 

تخم سن گل‌خوار یونجه

پوره‌های سن یک (نسل بهاره) در شرایط آب و هوایی همدان در اواسط اردیبهشت به تدریج ظاهر و تراکم آن‌ها در هنگام گل کردن چین اول به اوج خود می‌رسد. حشرات کامل نسل اول در اواسط خرداد ظاهر می‌شوند و پس از ظهور آغاز به تغذیه از یونجه‌های درحال گل دهی می‌کنند. با برداشت چین اول به سمت قسمت‌های برداشت نشده یا یونجه زارهای مجاور پرواز می‌کنند. در شرایط آب و هوایی همدان تخم گذاری نسل اول از اواخر فروردین ماه آغاز می‌شود. این حشره به آسانی و به خوبی، درون ساقه‌های یونجه، لوبیا و دیگر گیاهان خانواده لگومینوز و حتی گرامینه‌ها تخم ریزی می‌کند. تخم‌ها ممکن است به صورت انفرادی یا چندتایی در مجاورت هم قرار گرفته باشند ولی در بیشتر مواقع به صورت انفرادی هستند.

این حشره برای زمستان گذرانی، به طورمعمول در اواخر فصل رویش، در نزدیکی میزبان‌های خود پناهگاهی را پیدا می‌کنند اما اگر موفق به این کار نشود، به طرف پناهگاه‌های مناسب دورتر از میزبان خود مهاجرت می‌کند. در شرایط آب و هوایی همدان، حشرات کامل این آفت زیر پوستک درختان تبریزی و بید، حاشیه یونجه زارها، برگ‌های ریخته شده زیر درختان، لا به لای علف‌های هرز و بقایای گیاهی داخل یونجه زار هستند.

 

آسیب و زیان رسانی آفت

تغذیه سن‌های جنس لیگوس از اندام‌های زایشی گیاه سبب کاهش قوه نامه، لاغری، کاهش وزن هزار دانه و ریزش شمار قابل توجهی از غنچه و گل یونجه می‌شود. آسیب و زیان سن در مرجله گل به حدی زیاد است که از مجموعه گل آذین تنها محور گل باقی می‌ماند. پوره‌ها و حشرات بالغ از مرحله پیش از گلدهی نیز تغذیه می‌کنند ولی آسیب و زیان رسانی آنها در این مرحله اقتصادی نمی باشد. این آفت در انبوهی بالا در مواردی سبب ترک خوردن ساقه و دمبرگ می‌شوند که این نشانه‌ها در شرایط یونجه زار کمتر رخ می‌دهد.

 

 

راهکارهای کنترل آفت

این آفت دشمنان طبیعی بسیاری دارد که جمعیت آن را کنترل کنند. شاید بتوان با کوتاه کردن فاصله آبیاری و افزودن بر شادابی بوته‌ها از شدت آسیب و زیان رسانی سن‌های  L. rugulipennisو L. pratensisکم کرد.  باید توجه داشت که به علت نیاز مبرم یونجه به حشرات گرده افشان برای تلقیح گل‌ها، سمپاشی در مرحله گلدهی بسیار خطرناک و پیامدهای ناشی از بین بردن حشرات گرده افشان، ممکن است زیان آورتر از حذف سن‌های گل خوار باشد. بنابراین عملیات کنترل انبوهی سن گل خوار باید تا جای ممکن بدون کاربرد سموم صورت گیرد. در صورت لزوم باید سم پاشی در مرحله غنچه‌های سبز انجام شود و سموم مورد استفاده نیز باید کم دوام وضربه‌ای باشند. بررسی‌های انجام یافته نشان می‌دهد که کاربرد سموم در مرحله غنچه‌های سبز نسبت به مرحله گل، هم در کنترل آفت و هم در تولید میزان بذر بیشتر مؤثر بوده است. از همه مهم تر، سمپاشی در مرحله پیش از گل روی حشرات مفید نیز تاثیر سوءکمتری دارد. لذا سمپاشی در مرحله پیش از گل برای مبارزه با این آفت توصیه می‌شود. بدین منظور می‌توان از سمومی مانند سومیسیدین ۲۵ درصد به نسبت ۰٫۷ تا یک لیتر و زولین ۳۵% به نسبت ۲٫۵ _ ۳ لیتر در هکتار استفاده کرد. در برنامه مدیریت انبوهی آفات یونجه‌های بذری چندساله، در صورتی که با علف‌های هرز آن‌ها به خوبی مبارزه شده باشد، می‌توان از چین اول بدون انجام سم پاشی، بذر به نسبت خوبی به دست آورد.

 

سن سبز یونجه  (Adelphocoris lineolatus)

این آفت انتشار جهانی دارد. بر روی بسیاری از گیاهان خانواده لگومینوز مانند یونجه، اسپرس، شبدر، لوبیا، آفتابگردان، پنبه، کنف، پنیرک، کلزا و گیاهان خانواده چغندر(کنوپودیاسه) و چتریان یافت می‌شود و با تغذیه از آنها سبب آسیب و زیان می‌شود. درازای بدن در افراد نر ۸ _ ۶٫۵ میلی متر، در افراد ۹٫۵ _ ۶٫۵ میلی متر و پهنای آن ۳ _ ۲٫۵ میلی متر است. بدن دراز و کشیده و به رنگ عمومی  سبز متمایل به زرد می‌باشد که افراد نر به نسبت تیره تر از افراد ماده هستند. سطح پشتی بدن پوشیده از موهای نقره‌ای کوتاه است. پیشگرده دارای دو لکه تیره می‌باشد. از صفات افتراقی برای تشخیص این گونه وجود سپرچه مثلثی شکل است که بین دو بال رویی قرار گرفته و توسط دو نوار تیره کُریوم (Corium) (بخش میانی بال قدامی ناجور بالان) احاطه شده است که این نوارها به صورت خط باریک دیده می‌شوند. تخم‌ها درآغاز به رنگ سفید متمایل به زرد شفاف بوده، ولی در طی مدت رشد، به رنگ قرمز در می‌آیند. تخم‌ها در وسط خمیده وقسمت بالای تخم سرپوشی به رنگ قهوه‌ای تیره است. پوره سن‌های اول و دوم زرد متمایل به سبز است. پوره سن سوم به رنگ سبز با لکه‌های تیره می‌باشد که از این لکه‌ها موهایی بیرون آمد هاست. شکم در انتها قرمز رنگ، انتهای ساق و پنجه پاها، خرطوم و همه مفصل چهارم و انتهای دیگر مفصل‌های شاخک به رنگ حنایی است. در پوره سن چهارم جوانه‌های بال رشد کامل کرده و مشخص، به رنگ سفید و پوسته مانند است. درازای بدن ۴ میلی متر می‌باشد. در پوره سن پنجم نوک جوانه‌های بال تا مفصل چهارم شکم می‌رسد.

رنگ بدن حنایی متمایل به قهوه‌ای است. قسمت انتهایی مفصل‌های شاخک حنایی رنگ است ولی انتهای خرطوم و پنجه پاها سیاه رنگ می‌باشد. پوره‌ها و حشرات کامل سن سبز یونجه از غنچه، گل و غلاف‌های سبز یونجه و دیگر حبوبات تغذیه می‌کنند. تغذیه آن ازگل سبب زرد شدن براکته‌های باز شده و ریزش بیشتر غنچه‌ها و گل‌ها می‌شود و ازمجموعه گل آذین فقط محور گل باقی می‌ماند. در یونجه زارهایی که با تنش آبی روبه رو هستند، آسیب و زیان رسانی شدیدتر می‌شود. سن سبز یونجه زمستان را به صورت تخم در درون ساقه گیاهان و علف‌های هرز سپری کند. تخم‌ها ممکن است در هنگام برداشت به همراه علوفه به انبار انتقال پیدا کنند. هنگامی که دمای محیط به ۲۰ درجه سلسیوس می‌رسد، تخم‌های زمستان گذران باز می‌شوند. در مناطق دشت بیرون آمدن پوره سن یک از پوسته تخم در اواسط بهار و مناطق کوهستانی و سرد در اواخر بهار صورت می‌گیرد. حشرات کامل این آفت بسیار پر تحرک بوده و در ساعات گرم روز خیلی فعال هستند ولی در روزهای غیر آفتابی و بارانی، به قسمت‌های متراکم یونجه زار پناه می‌برند. پوره‌های این آفت در شرایط آب و هوایی همدان در اواخر اردیبهشت ماه و حشرات کامل نسل اول حدود اواخر خرداد ماه ظاهر می‌شوند. حشرات کامل پس از ظهور آغاز به تغذیه کرده و آن گاه جفت گیری و تخم گذاری می‌کنند. حشرات کامل نسل دوم درست همزمان با گل کردن چین دوم ظاهر می‌شوند و بیشینه تراکم مراحل زیستی آفت در هنگام گل کردن چین دوم (نیمه دوم مرداد ماه) دیده می‌شود. میانگین دوره یک نسل ۲۱٫۵ روز بوده است.

 

 

راهکارهای کنترل آفت

کنترل زراعی

برداشت زود هنگام یونجه زار : برای این منظور از دروگر بشقابی استفاده کرده و سعی می‌شود که برداشت محصول تا جای ممکن به صورت کف بر از سطح خاک انجام گیرد تا حالت زمستانه آفت (که تخم است)، به همراه محصول برداشت شده و به انبار انتقال پیدا کند و بدین صورت کاهش چشمگیری  در جمعیت سال آتی ایجاد شود.

برداشت در آغاز گلدهی : در هر یک از چین‌های محصول شمار قابل توجهی ازتخم‌ها به همراه محصول از یونجه زار دور می‌شوند و آن دسته از تخم‌های تفریخ شده که پوره‌های حاصل از آنها در سنین پایین هستند، در اثر نبود میزبان، بدون غذا مانده و از بین می‌روند.

گردآوری و از بین بردن علفهای هرز : به منظور ازبین بردن حالت زمستانه آفت درهنگام برداشت چین آخر، محصول کفبر شود.

 

کنترل فیزیکی

در مناطقی که یونجه زار در اواخر اسفند ماه برای کنترل سرخرطومی برگ یونجه سوزانده می‌شود این آفت نیز مورد کنترل قرار می‌گیرد.

 

کنترل بیولوژیک

گونه‌هایی از زنبورهای براکونید مانند Euphorinspp. Peristenusconradi انگل واره سن‌های پایین پورگی و P.palipes (Curtis)   انگل واره پوره‌های سن‌های سوم و چهارم هستند. قارچ بیماریزای Entomophthoraerupta (Dastan) نیز روی پوره‌های این آفت دیده شده است. گونه‌های مختلف این قارچ به ناحیه سر، قفس سینه و شکم میزبان حمله کرده و نشانه‌های آلودگی بسیار مشخص می‌باشد. همچنین سن‌های شکارگر Nabisferus، سن Draeocorispallens L.  و لارو بالتوری .ChrysoperlacarneaSteph  از جمله عامل‌های کنترل کننده جمعیت این گونه هستند. از عامل‌های کنترل کننده بالا، سن D.Pallens دارای تراکم جمعیت قابل توجهی در یونجه زارها بوده، پوره و حشره بالغ این شکارگر از سن‌های مختلف پورگی سن‌های گیاه خوار خانواده Miridae تغذیه می‌کند.

 

کنترل شیمیایی

استفاده از سم زولن ۳۵ درصد به نسبت سه لیتر در هکتار و یا سومیسیدین ۲۵ درصد به نسبت یک لیتر در هکتار، در مرحله غنچه‌های سبز یونجه و دیگر گیاهان میزبان توصیه می‌شود. کاربرد سموم یاد شده، در مرحله رشدی غنچه‌های سبز در کاهش جمعیت آفت بسیار مؤثر می‌باشد.

 

شته ها

شته‌ها از آفات مهم یونجه زارها  به شمار می‌آیند. گونه‌های مختلفی از شته‌ها باعث ایجاد آسیب و زیان در یونجه می‌شوند. از مهم‌ترین شته‌ها در یونجه زارها می‌توان به گونه‌های زیر اشاره کرد:

 

این شته‌ها از نظر اندازه بزرگ (به طول ۴ تا ۶ میلی متر)، سبز رنگ، با پاهایی بلند و دارای شاخک هستند. این دو گونه شته از نظر شکل ظاهری، بسیار همسان مشابه بوده وتفاوت آن‌ها در شاخک هاست. رنگ شاخک‌های شته آبی یونجه (Blue Alfalfa Aphid) به صورت یک نواخت خاکستری تیره هستند، ولی در مفصل‌های بین بندهای شاخک‌های شته نخود (Pea Aphid) نوارهای تیره وجود دارد. از آنجا که شته آبی یونجه برای فعالیت، دماهای خنک را ترجیح می‌دهد، به طور معمول در فصل بهار به آستانه آسیب و زیان رسیده و با افزایش دما به حدود ۲۰ درجه سانتی گراد چرخه تولید مثلی آن‌ها متوقف می‌شود. عمده‌ترین آسیب و زیان رسانی ناشی از تغذیه حشرات کامل بوده و تا حدودی تشخیص این گونه نوع شته ازهم دیگر برای تصمیم گیری در مورد زمان و روش در اعمال مدیریت‌های کنترلی بسیار مهم است. چون آسیب و زیان رسانی ناشی از حمله شته آبی یونجه شدید تر از شته نخود بوده و به این دلیل آستانه اقتصادی متفاوتی دارند. از سوی دیگر شته آبی سازگاری بیشتری در دماهای پایین داشته و از این رو در بهار زودتر از شته نخود ظاهر می‌شود. از طرفی شته آبی یونجه بیشتر از قسمت‌های بالایی گیاه تغذیه کرده، در حالی که شته نخود به طور معمول از همه بوته تغذیه می‌کند. هنگام حضور این دو گونه شته در یونجه زارها تا حدودی با سرخرطومی برگ یونجه همزمان است.

شته‌ها هنگام تغذیه همراه بزاق مواد سمی به درون بافت گیاه تزریق می‌کنند که موجب توقف رشد، کاهش عملکرد و حتی مرگ گیاه می‌شوند. افزون بر این باعث کاهش ارزش غذایی یونجه نیز می‌شوند. از طرفی توسط این شته‌ها عسلک ترشح شده که خود باعث شیوع انواع آلودگی‌های انگلی از جمله بیماری‌های قارچی شده و موجب کپک زدن علوفه تولیدی می‌شود. افزون بر این، شته‌ها ناقل شماری از ویروس‌های بیماریزا، از جمله ویروس موزائیک یونجه، موزائیک خیار و کوتولگی یونجه هستند که از این طریق نیز می‌توانند آسیب چشمگیری به یونجه زارها وارد کنند. آسیب وزیان آفت در بوته‌های کوچک همچنین یونجه زارهای تازه استقرار یافته بسیار بیشتر از بوته‌های بلند و یونجه زارهای دو یا چند ساله است.

۲. شته خال دار یونجه  (Therioaphis maculate) (Spotted Alfalfa Aphid)

شته‌ای کوچک به رنگ زرد کمرنگ یا متمایل به خاکستری بوده و در قسمت پشتی بدن خود چندین ردیف خال سیاه رنگ دارد. شته‌های بالغ ماده ممکن است دارای بال یا بدون بال باشند . این شته‌ها گرما دوست بوده و به طور عموم اواسط تابستان در یونجه زارها دیده می‌شوند. با توجه به این که شته خالدار بیشترین آسیب و زیان را به یونجه زارهای در حال استقرار وارد می‌آورد، و مسئله گرما دوست بودن آن سبب می‌شود تا در مناطقی که خطر هجوم شته خالدار یونجه وجود دارد، از کشت تابستانه یونجه خود داری کرد. در صورتی که شرایط برای زاد و ولد این نوع شته فراهم باشد، با افزایش جمعیت خود مدت حضور آفت در مزرعه نیز افزایش یافته و در این شرایط تا اواسط پاییز نیز احتمال حضور این نوع شته در یونجه زار وجود خواهد داشت.

شته خال‌دار یونجه هم هنگام تغذیه نوعی ماده سمی به گیاه یونجه تزریق می‌کند. هجوم گسترده شته باعث متوقف شدن رشد گیاه، سبزردی (نکروزه) و بی رنگ شدن برگ‌ها، کاهش عملکرد و در نهایت باعث از بین رفتن بوته‌ها می‌شود. افزون بر این، شته خالدار میزان زیادی عسلک از خود ترشح می‌کند که این نیز باعث اختلال‌های زیادی در یونجه، مانند به هم چسبیدن برگ‌ها و ایجاد آلودگی‌های قارچی در سطح برگ‌ها و گیاه می‌شود. یکی دیگر از علایم آسیب و زیان شته خالدار یونجه بی رنگ شدن رگبرگ‌های برگ‌های تازه تشکیل شده انتهای گیاه است که این آسیب‌ها، نواری شدن رگبرگ (Veinbanding) نامیده می‌شود. همچون دیگر شته‌ها، آسیب و زیان شته خالدار نیز در یونجه زارهای تازه استقرار یافته بیشتر از یونجه زارهای چند ساله است. این نوع شته به طور معمول در قسمت رو به پایین بوته‌ها زندگی و آسیب و زیان می‌زند.

۳. شته لگومینوز  (Aphis craccivora) (Legum Aphid or Cowpea Aphid)

شته لگومینوز که به آن شته لوبیا چشم بلبلی نیز گفته می‌شود از نظر ظاهری بسیار متفاوت از دیگر شته‌هایی است که در یونجه زارها وجود دارند و از این رو تشخیص آن‌ها آسان تر است. این شته به رنگ سیاه و اندازه‌ای کوچک دارد. شته لگومینوز دامنه میزبانی گسترده‌ای داشته و افزون بر یونجه به دیگر گیاهان زراعی این خانواده مانند نخود، لوبیا و حتی گیاهانی مانند کاهو و یا برخی از علف‌های هرز خانواده ترشک و علف هفت بند نیز آسیب وارد می‌کند. آسیب و زیان این شته همانند دیگر گونه‌های شته هاست.

 

راهکارهای مدیریت شته ها

کنترل بیولوژیک: شته‌ها، به ویژه در یونجه زارها، دشمنان طبیعی بسیاری دارند و با توجه به وجود این شکارگرهای طبیعی، در شرایط زراعی ایران بسیارکم به آستانه اقتصادی آسیب و زیان رسانی می‌رسند و از این رو کنترل شیمیائی در بیشتر موارد توصیه نمی شود. لارو بالتوری، گونه‌های مختلف کفشدوزک و برخی کنه‌ها در شکار و پارازیته کردن شته‌ها نقش مؤثری دارند و از این رو پیش از هرگونه مبارزه شیمیائی باید میزان حضور آن‌ها در یونجه زار مورد ارزیابی قرار گیرد.

یکی از مهم‌ترین دشمنان طبیعی شته خالدار، سوسک قرمز است که حشره ماده اقدام به شکار این گونه شته می‌کند. در صورتی که در یونجه زار نسبت لارو این سوسک به شته‌ها ۱ به ۸ و شمار حشره بالغ ۱ به ۱۳ باشد، شته خالدار به طور کامل توسط این شکارگر کنترل شده و نیازی به کنترل شیمیائی نخواهد بود.

کنترل زراعی: کنترل زراعی شته‌ها شامل رعایت تناوب و استفاده از روش برداشت نوار پشته‌ای برای حفظ موازنه آفت با شکارگر و انگل واره می‌باشد.

کنترل شیمیائی: امروزه، در یونجه زارها اغلب، در بین شته‌ها، شته خالدار یونجه (Therioaphis maculate) به آستانه آسیب و زیان رسانی اقتصادی رسیده و لذا مبارزه شیمیائی تنها برای این گونه از شته توصیه می‌شود. آستانه اقتصادی آسیب و زیان رسانی این شته وجود ۲۰ شته در هر ساقه است. از آنجائی که شته خالدار حشره‌ای گرما دوست است، زمان حمله آن همزمان با افزایش دما خواهد بود. این دوره زمانی در اغلب مناطق کشور مصادف با اواخر بهار یا اوایل تابستان می‌باشد. برای مبارزه شیمیائی از آفت‌کش پیریمیکارب WP 50% (پودر با قابلیت تر شوندگی)، (بسته به شمار شته در ساقه به میزان ۰٫۵ تا ۰٫۷ کیلوگرم در هکتار) استفاده می‌شود.

 

زنبور بذرخوار یونجه  (Eurytoma roddii) (Alfalfa seed chalcid)

زنبور بذرخوار در یونجه زار بذری ایجاد آسیب و زیان می‌کند. در ایران تاکنون از آذربایجان شرقی و غربی، کردستان، کرمانشاه، همدان، قزوین، ورامین و یزد گرد آوری وگزارش شده است.

 

حشره ماده سیاه رنگ با جلای فلزی، شاخک‌ها ۱۰ بندی، سیاه رنگ و از نوع تسبیحی بوده و دارای پرزهای ظریف می‌باشند. شکم در حشره ماده گرد و یا تخم مرغی شکل و در انتها نوک تیز و یا مجهز به تخمریز است در حالی که شکم در حشره نر گرد و فشرده است. تخمه‌ا شلجمی، به رنگ سفید شیری و در انتها مجهز به یک رشته دراز است. لارو کامل به رنگ شیری، بدون پا و به درازای یک میلیمتر است. اندازه آن به اندازه فضای درونی بذر و یا اندکی بزرگتر از آن میباشد. به همین دلیل بذرهای آلوده اغلب ترک خورده و یا قسمتی از پوست آنها جدا میشود. بدن لارو درون بذرهای آلوده از بیرون نمایان است.

زنبور بذرخوار یونجه زمستان را به صورت لارو کامل در درون بذرهای یونجه در انبار، حاشیه یونجه زار و یا درون خاک یونجه زار سپری می‌کند. حشرات کامل از اواسط تا اواخر بهار پس از باز شدن گل‌های یونجه، ظاهر شده و حشرات ماده پس از تغذیه و جفت گیری، تخم‌های خود را در درون دانه‌های تازه تشکیل شده قرار می‌دهند. هر حشره ماده در مدت دو هفته عمر خود بیشینه تا ۸۶ عدد تخم تولید می‌کند. حشرات کامل به طور معمول توان پرواز و پراکنش خیلی زیادی ندارند، ولی اگر پوشش گیاهی کم و منابع غذایی کافی در دسترس نباشد، به ناچار بیشینه تا شعاع ۳۰۰ متری اطراف پرواز می‌کنند. این حشره در شرایط آب و هوایی کرج ۴ _۳ نسل در سال داشته و دوره زندگی هر نسل۴۰ _ ۳۰ روز می‌باشد. افزون بر گونه یاد شده، زنبور بذرخوار دیگری با نام E.gibuss در منطقه خوزستان انتشار دارد که حشرات بالغ آن در اوایل فروردین ماه از درون بذرهای آلوده ریخته شده در یونجه زار و همچنین کپسول‌های خشک شده باقی مانده روی بعضی بوته‌های حاشیه یونجه زار می‌آیند. حشرات بالغ با تغذیه از شهد گل‌های این گیاه روی غلاف‌های جوان جفت گیری کرده و پس از ۳ _ ۲ روز، تخم ریزی خود را آغاز می‌کنند. لاروهای تازه بیرون آمده از تخم، از مواد درون لپه‌ها تغذیه می‌کنند. این حشره بین ۶ _ ۵ نسل در سال در منطقه صفی آباد دزفول ایجاد می‌کند. همزمان با رشد لارو، رشد بذر نیز ادامه یافته و در نهایت همه مواد درون بذر توسط لارو تغذیه شده و از بذر تنها پوسته آن باقی می‌ماند.

 

آسیب و زیان رسانی آفت

گیاهان میزبان این حشره یونجه معمولی و وحشی (Medicago falcata) می‌باشند. این حشره تنها در یونجه زارهای بذری ایجاد آسیب و زیان می‌کند. آسیب و زیان مربوط به مرحله لاروی است که از همه مواد درون بذر شامل گیاهچه و لپه‌ها تغذیه می‌کند و درپایان تنها پوسته بذر باقی می‌ماند. بذرهای آلوده چروکیده و تیره رنگ می‌شوند و به آسانی از بذرهای سالم قابل تشخیص هستند.

 

راهکارهای کنترل آفت:

کنترل فیزیکی

به کارگیری شعله افکن در پاییز و یا در اواخر زمستان برای از بین بردن بذرهای آلوده ریخته شده در سطح یونجه زار در مدیریت آفت، بسیار مؤثر می‌باشد.

کنترل شیمیایی

ضدعفونی بذرها در انبار : از قرص فستوکسین به میزان ۷ – ۶ قرص به ازای هر تن محصول استفاده می‌شود.در بین روش‌های یاد شده روش زراعی تأکید بیشتری می‌شود.

کرم ها

کرم‌ها در بحث آفات یونجه به مرحله لاروی گونه‌های مختلف پروانه‌ها اطلاق می‌شود. از مهم‌ترین آفات کرمی شکل در یونجه زار، کرم برگخوار یونجه، کرم برگخوار چغندرقند، کرم برگخوار زرد و Alfalfa leaf hopper هستند.

کرم برگخوار یونجه

کرم برگخوار یونجه با نام علمی (Colias eurytheme) است. مرحله لاروی آن مخملی و سبز رنگ است و لاروهای سن بالاتر، دو خط سفید رنگ در دو طرف بدن خود دارند. حشرات بالغ آن که به صورت پروانه‌های سفید تا زرد دیده می‌شوند، به یونجه زارهایی  که ارتفاع بوته کمتراز ۱۵ سانتی متر دارند حمله می‌کنند. پروانه‌ها درگیاهان جوان تخم ریزی کرده وسه تا هفت روز بعد کرم‌ها از تخم بیرون آمده و به سرعت آغاز به تغذیه از برگ‌ها می‌کنند.

هنگام تغذیه لاروها همه برگ، حتی قسمت رگبرگ را خورده و هیچ بخشی را باقی  نمی گذارند. این لاروها در بیشینه رشد خود چهار سانتی متر درازا خواهند داشت. با افزایش سن لاروی میزان آسیب و زیان وارد شده نیز بیشتر خواهد بود. در سرعت رسیدن آفت به آستانه اقتصادی عامل‌های  مؤثر، شامل رشد کند و غیریکنواخت گیاهان، حضور نداشتن شکارگرها وشرایط آب و هوایی گرم و خشک است. این آفت چهار تا هفت نسل در سال تولید کرده که این مسئله به طور دقیق با زمان بندی برداشت یونجه هماهنگ و همزمان است.

 

روش‌های کنترل آفت

تغییر زمان برداشت و کوتاهی فصل به طورمعمول از بروز آسیب و زیان شدید اقتصادی توسط این آفت در یونجه‌زار جلوگیری می‌کند.

 

کرم برگ خوار چغندرقند

کرم برگ خوار چغندر قند یا کارادرینا (Spodoptera exigua) و کرم برگ خوار زرد خط دار(S.   praefica)از دیگر آفات یونجه زار هستند. این دو آفت در دوره رشد یونجه به آن آسیب می‌زنند. تخم‌ها در هر دو گونه به صورت توده ای، در قسمت بالایی برگ‌ها قرار داده می‌شوند. یک پوشش پنبه‌ای توده تخم‌های برگخوار چغندر قند را احاطه می‌کند. این پوشش در کرم کارادرینا به رنگ سفید و در برگ خوار زرد خط دار به رنگ خاکستری است. تخم‌ها طی چند روز به لارو تبدیل شده و۳ – ۲ هفته بعد به بیشینه اندازه خود می‌رسند. این لاروها در سطح یا زیر خاک تبدیل به شفیره می‌شوند.

حشرات بالغ هر دوی این گونه‌ها به رنگ قهوه‌ای بوده و شب پرواز هستند. درازای بال‌های آن‌ها حدود سه سانتی متر بوده و به خاطر شب پرواز بودن، بسیارکم دیده می‌شوند، این پروانه‌ها درصورت تکان دادن بوته‌ها پرواز کرده و کمی بعد دوباره فرود می‌آیند. هردو گونه چهار تا پنج نسل در سال دارند. آخرین مرحله هنگام تبدیل لارو به شفیره در درون خاک انجام می‌شود. لارو برگ خوار چغندر قند دارای پوستی صاف و سبز رنگ با خط‌های راه راه بسیار نازک برنگ سیاه در پشت خود و خطوط زرد کمرنگ در دو طرف بدن می‌باشند.

 

زنجرک یونجه(Anabrus simplex)

این حشره با نام علمی Anabrus simplex یک زنجرک حقیقی نبوده و تا حدود زیادی همانند ملخ‌های شاخک بلند است. زنجرک یونجه زمستان را به صورت تخم دردرون خاک‌های خشک می‌گذارند. تفریخ تخم‌ها در اوایل بهار انجام شده و تا بلوغ زنجرک‌های جوان ۷۵ تا ۱۰۰ روز زمان لازم است. پس از بلوغ، زنجرک ماده اواخر تابستان درون خاک اقدام به تخم ریزی کرده و تخم‌ها تا بهار سال آینده درون خاک باقی مانده و با گرم شدن هوا در بهار تفریخ می‌شوند.

زنجرک بالغ با ۲٫۵ میلیمتر درازا، رنگ قهوه‌ای مایل به زرد دارد. بال‌های زنجرک کوچک بوده و بدون توان پرواز می‌باشند. شاخک‌های آن بلندتر از درازای بدن حشره است. حشرات ماده دارای تخم ریز شمشیری شکل دراز هستند. این حشرات در ساعتهای گرم و آفتابی روز فعالیت کرده، در طول شب و روزهای سرد و ابری به طور ساکن در سر پناه به سر می‌برد زنجرک‌ها پس از رشد کافی از خاکی که در آن از تخم بیرون آمده اند کوچ می‌کنند. کوچ زنجرک‌ها در روزهای گرم با دمای ۱۸ تا ۳۵ درجه سلسیوس و بدون وزش باد شدید انجام می‌شود.

 

 

آسیب و زیان رسانی آفت

زنجرک‌ها آفت جنبی و دوره‌ای برای یونجه به شمار آمده و هنگامی که جمعیت آن‌ها افزایش یابد، به مناطقی با سطح گسترده مهاجرت نموده و در این حالت به مرحله آسیب و زیان می‌رسند. اگر یک یونجه زار در مسیر مهاجرت زنجرک‌ها قرار گیرد، آن‌ها می‌توانند از آن  تغذیه و آسیب و زیان وارد کنند. این آفت افزون بر آسیب و زیان مستقیمی که از طریق مکیدن شیره گیاهان ایجاد می‌کند، با تزریق نوعی (توکسیکوژنیک) یا بزاق سمی، باعث به وجود آمدن لکه‌های سوخته نیز می‌شود. افزون بر این به طور غیر مستقیم با انتقال برخی از بیماری‌های ویروسی نیز آسیب و زیان وارد می‌کند.

 

راهکارهای مدیریت آفت

کنترل زراعی : چون این حشرات توان به پرواز ندارند، حفر گودال‌های جوی مانند دراطراف یونجه زار و پرکردن این گودال‌ها از آب، برای جلوگیری از ورود زنجرک‌ها به یونجه زار بسیار سودمند خواهد بود این کار هنگام شمار زیادی از آن‌ها در مناطق و یونجه زارهای مجاور، انجام شده که می‌تواند از هجوم آن‌ها به یونجه زار جلوگیری کند.

کنترل شیمیائی: امروزه در یونجه زارها  نیازی به کنترل آن نمی باشد ولی در کشت زارهای دیگر می‌توان از سمومی مانند مالاتیون ۵۷% به نسبت دو لیتر در هکتار، گوزاتیون ۲۰% به نسبت دو لیتر در هکتار و زولن ۳۵% به نسبت سه لیتر در هکتار استفاده کرد.

 

تریپس:

تریپس‌های یونجه زارها به طور عموم شامل تریپس لوبیا (Caliothrips fasciatus) ، تریپس پیاز (Thrips tabaci) و یا تریپس گیاهان زینتی (Frankliniella occidentalis) می‌باشند. این گروه، حشراتی کوچک با بدنی کشیده، سه جفت پا، بال‌ها باریک که لبه کناری آن‌ها با موهای بلند پوشیده شده است. آسیب و زیان رسانی تریپس‌ها با تغذیه مستقیم و انتقال ویروس‌های گیاهی است . باتوجه به جمعیت زیاد تریپس‌ها در یونجه زارها و آسیب و زیان رسانی آن‌ها به آسانی قابل تشخیص بوده و از آفات مهم یونجه تلقی می‌شوند. تریپس‌ها با قطعه‌های دهانی خاص خود بافت گیاهی را خراش داده، ضمن پاره کردن آن، از شیره پرورده تغذیه می‌کنند. این عمل باعث تغییر شکل برگ‌ها و ایجاد پیچیدگی در آن‌ها می‌شود.

 ‘

 

کنه تارتن دولکه‌ای  (Tetranychus urticae)

این آفت انتشار جهانی دارد و یکی از آفات شناخته شده گیاهان زراعی می‌باشد، طوری که بیش از ۱۰۰۰ گونه میزبان گیاهی دارد. این آفت علاوه بر عرصه‌های کشاورزی، در عرصه‌های جنگلی و مرتعی نیز یکی از مهم‌ترین عامل‌های آسیب و زیان رسانی می‌باشد. اندازه بدن این کنه ۰٫۵ – ۰٫۳  میلی متر بوده و افراد ماده درشت تر از افراد نر می‌باشند.

انتهای بدن در افراد نر دوکی شکل و رنگ بدن آن‌ها فصلی است. به طوری که در بهارو تابستان، سبز متمایل به زرد با دو لکه پشتی جانبی تیره می‌باشد (عامل تیره شده دور طرف پشتی جانبی بدن تجمع مواد غذایی در روده میانی آفت است و شفاف و نازک بودن پوست بدن باعث شده که رنگ بدن به محتویات مواد غذایی درون بستگی داشته باشد، و دراواخر پاییز و زمستان به دلیل بیرون فرستادن مواد درون روده‌ها به رنگ قرمز است. مراحل زیستی آفت شامل تخم، لارو، پوره سن یک، پوره سن دو و بالغ می‌باشد. شکل بدن در مرحله لاروی نزدیک به کروی است. لاروها دارای سه جفت پا، ولی همه مراحل پورگی و بالغ دارای چهار جفت پا هستند. اشکال نر و ماده از استراحت دوم به بعد قابل تشخیص می‌باشند. از برجسته‌ترین نشانه فعالیت این آفت وجود تارهای ابریشمی درپشت برگ گیاهان میزبان می‌باشد.

این آفت زمستان را به صورت افراد ماده و بالغ جفت گیری کرده در لابه لای بقایای گیاهی، زیر کلوخه‌ها، روی گیاهان همیشه سبز و علف‌های هرز حاشیه کشتزار سپری می‌کند. هنگامی که شرایط آب و هوایی مساعد می‌شود، پناه گاه‌های زمستانه را ترک کرده و روی علف‌های هرز درون و حاشیه کشتزار مستقر می‌شود و ۲ _ ۱ نسل اول فصل راروی آن‌ها ایجاد می‌کند. پس از استقرار بوته پنبه در کشتزار روی آنها انتقال یافته و تا اواسط پاییز ۷ _ ۸ نسل را در روی بوته‌های پنبه تولید می‌کند.در بین مراحل مختلف زیستی آفت سه مرحله استراحت رخ می‌دهد. رشد این آفت اغلب در پشت برگ‌های پنبه و تغذیه آن از شیره یاخته‌ها می‌باشد. این آفت در هر دقیقه ۱۸ یاخته را از بین می‌برد. بیشینه آسیب و زیان در اواخر مرداد و اواسط شهریور دیده می‌شود. آسیب و زیان رسانی در آغاز به صورت برنزه شدن برگ‌ها و سپس قهوه‌ای و خشک شدن آن‌ها ظاهر می‌شود. البته این وضعیت هنگامی رخ می‌دهد که تراکم آفت بالا باشد.

 

راهکارهای مدیریت آفت

کنترل بیولوژیکی: کنه تارتن دو لکه ای، دشمنان طبیعی بسیاری در کشتزار دارد که در بین آنها، Stethorus gilvifrons ، Orius minotum و Anystis baccarum اهمیت بالایی دارند.

کنترل شیمیایی: در صورت بالا بودن جمعیت می‌توان از سمومی مانند فن پایروکسیمیت برای کنترل این آفت استفاده کرد.

 

موش ها:

موش‌ها از آفات مهم یونجه زارها به شمار می‌آیند. گسترش و آلودگی موش‌ها دریونجه زارها افزون بر آسیب رساندن به ریشه‌های یونجه که بر اثر تغذیه موش‌ها اعمال می‌شود، خرابی‌هایی است که آنها برای لانه سازی در زیرزمین ایجاد می‌کنند. وضعیت یونجه زار برهم می‌خورد و انجام عملیات زراعی به ویژه انجام و مدت آبیاری و آب مصرفی بسیار افزایش می‌یابد که یونجه زار زراعی عدیده‌ای را به دنبال دارد. از سویی فعالیت موش‌ها در یونجه زار موجب فراوانی جمعیت آن‌ها می‌شود که به طور معمول دشمنان آن‌ها از جمله مارها را به درون یونجه زار به دنبال دارد و وحشت از وجود و گزیدگی آن‌ها تنگناهای نگهداری و بهره برداری از یونجه زارها را افزایش می‌دهد. به دلیل بوم نظام مطلوب و تغذیه از یونجه، گونه‌های پرشماری از موش‌ها در یونجه‌زارها به سر می‌برند و به آن یونجه زارها آسیب می‌رسانند. در بین این گونه‌ها، موش مغانMicrotus socialis گونه غالب است.

موش مغان از آفات مهمی است که با تغذیه از فرآورده‌ها و محصولات کشاورزی، آسیب و زیان زیادی را به بار می‌آورد. این موش به نسبت کوچک و درازای آن حدود ۱۵ – ۱۰ سانتی متر با بدنی پوشیده از موهای بسیار نرم و لطیف است. پوزه آن اندکی پهن و کف پاها پوشیده از مو است. در کف پنجه پاهای پشتی پنج بالشتک وجود دارد. گوش‌ها کوچک و پوشیده از مو می‌باشد. دم موش مغان کوتاه، رنگ عمومی بدن در ناحیه پشت قهوه‌ای مایل به خاکستری و در قسمت پهلوها خاکستری مایل به سیاه می‌باشد.

موش مغان زندگی اجتماعی دارد. لانه‌های خود را در یونجه زارها و سبزه زارها و غله زارها مانند آن‌ها ایجاد می‌کند. لانه دارای راه روهای پرپیچ وخم و با سوراخ‌های پر شمار به بیرون ارتباط دارد. لانه‌ها کم عمق و در ۲۰ سانتی متری از سطح خاک است. فعالیت و بیشینه تغذیه و آسیب و زیان رسانی آن در هنگام شب است. روزها را بیشتر به استراحت می‌گذراند. تولید مثل این موش به نسبت زیاد و در سال میتواند ۸ نسل ایجاد کند.

 

راهکارهای مدیریت آفت

استفاده از طعمه مسموم: طعمه مسموم را با استفاده از دانه‌های مورد پسند موش مانند گندم، ذرت، دانه خربزه یا علوفه تر یونجه و آغشته کردن آن با ۵ – ۳ درصد فسفور دوزنگ تهیه می‌کنند. برای تهیه طعمه مسموم، روغن را گرما داده تا ذوب شود سپس آن را روی دانه‌ها می‌ریزند تا به طورکامل دانه‌ها به روغن آغشته شود و پس از آن سم به میزان تعیین شده را روی آن اضافه نموده و بهم زده تا به طورکامل به دانه‌ها آغشته شود. طعمه مسموم تهیه شده را در همان روز در سوراخ‌های موش به هنگام غروب در درون لانه‌ها می‌ریزیم.لازم به یادآوری است تمام سوراخ‌ها فعال نیستند. برای پرهیز از مصرف بیش از حد سم، یک روز پیش از طعمه گذاری همه سوراخ‌های موجود در یونجه زار را با بیل پر کرده، سپس در روز بعد طعمه را در سوراخ‌های جدید باز شده قرار می‌دهیم. همچنین می‌توانیم از قرص فستوکسین استفاده کنیم. در هنگام استفاده از این قرص فومیگانت باید پس ازانداختن قرص به درون سوراخ لانه، به حتم با پرکردن یا بستن در لانه با خاک اقدام شود. در ضمن باید توجه داشت، در مراحل تهیه و جا گذاری طعمه مسموم به هیچ وجه مواد مورد استفاده با دست تماس پیدا نکنند، زیرا موش‌ها از خوردن طعمه مسمومی که دست انسان به آن خورده باشد خود داری می‌کنند.

 

خلاصه

پایش یونجه زار از نظر وجود گونه‌های آفات و مدیریت اصولی آن‌ها می‌تواند به طور چشمگیری از کاهش عملکرد نشای از حمله آنها جلوگیری کند.

تشخیص آفات در یونجه زارها به طور عموم شامل نمونه برداری و شمارش گونه‌ها وجمعیت آنهاست.

آستانه اقتصادی به مفهوم جمعیتی از آفات اندازه گیری شده است که برای جلوگیری از کاهش عملکرد بایستی مبارزه با آن‌ها آغاز شود، و به عبارت دیگر یک خط قرمز برای مبارزه با آفت به شمار می‌آید.

در صورتی که جمعیت آفات کمتر از آستانه اقتصادی باشد، اعمال روش‌های مدیریتی صرفه اقتصادی نخواهد داشت و هر یک از آفات، آستانه اقتصادی مخصوص به خود را داشت.

مدیریت زراعی، مناسب‌ترین روش برای کنترل آفات است که افزون بر برتری‌های زیست محیطی، اغلب هزینه کمتری نسبت به دیگر روش‌ها دارد.

روش برداشت نوار پشته ای، یک راهکار زراعی برای مدیریت آفات می‌باشد که در این روش نوارهایی از یونجه زار برداشت نمیشود.

در صورتی که میزان آفت به آستانه زیان اقتصادی برسد و اعمال روش‌های مدیریت زراعی و بیولوژیک در کنترل آن کارساز نباشد، استفاده از روش مبارزه شیمیایی پرهیز ناپذیر خواهد بود.

سرخرطومی برگ یونجه مهمترین آفت یونجه زارهای ایران به شمار می‌آید. عمده‌ترین آسیب و زیان آفت ناشی از تغذیه لاروهای آن از شاخ و برگ‌های یونجه است و تشخیص بهینه و زود هنگام آن در یونجه زارها، به طور چشمگیری در کنترل آفت موثر است.

برداشت زودهنگام یونجه در چین اول و پیش از گلدهی، در کاهش شمار لاروها و همچنین کنترل علف‌های هرز یونجه زارها بسیار موثر است.