بیولوژیک
حشره کش
جونده کش
علف کش
قارچ کش
کنه کش
نماتد کش
سمپاش
شته‌ها بر روی ساقه‌ها و یا قسمت‌های جدیدی که در بوته گوجه‌فرنگی ایجاد شده‌اند دیده می‌شوند. اگر تعداد شته‌ها کم باشد مشکلی نیست و می‌توان آنها را با دست هم از بین برد ولی در صورتی که تعداد شته‌ها زیاد باشند می‌توانند آسیب جدی به گیاه برسانند.
کنترل شته:
قسمت هایی از گیاه که شته‌ها زیاد هستند باید از بوته جدا کرد. قسمت جدا شده را نباید روی زمین انداخت و باید آن را به یک نقطه دور از زمین کاشت منتقل کرد. برای از بین بردن شته‌ها می‌توان از حشرات مفید مانند کفشدوزک‌ها یا بالتوری استفاده کرد. این حشرات لارو شته‌ها را از بین می‌برند. در غیر این صورت می‌توان از صابون‌های حشره‌کش که از چربی‌های طبیعی و روغن‌های گیاهی ساخته شده‌اند استفاده کرد. همچنین می‌توان از اسپری‌های طبیعی، که بسیاری از آنها برای تولید ارگانیک ساخته شده‌اند، استفاده کرد.
نماتدها (Nematodes)
آلوده شدن بوته‌های گوجه‌فرنگی به نماتد یکی از مشکلات گوجه فرنگی است. تا کنون ۲۰ هزار گونه نماتد شناسایی شده است و میلیاردها نماتد میکروسکوپی در زمین‌های حاصلخیز وجود دارد. برخی از نماتدها می‌توانند در کنترل آفات دیگر موجود در مزرعه مانند پشه،گیاه قارچی و سوسک ککی کمک کنند. اما زمانی‌که یک کشاورز از حمله نماتد به مزرعه شکایت می‌کند فقط به یک معنی است و آن هم نماتد مولد غده ریشه می‌باشد.
این گونه خاص به محصولات مختلف حمله می‌کند و باعث ایجاد گال و برجستگی در گیاه می‌شود و باعث کاهش توانایی گیاه در جذب مواد غذایی و فتوسنتز می‌شود. این حشرات در مناطق گرم با زمستان‌های کوتاه شایع‌تر هستند. متاسفانه کنترل نماتد آسان نیست.
کنترل:
تناوب با محصولات مقاوم مثل فلفل، بادمجان، سیب زمینی، بامیه و پنبه را می‌توان در جنوب کاشت و محصولات دیگر شامل چغندر، نخود فرنگی، کدو را می‌توان در هر نقطه کاشت.
سترون کردن خاک: سترون کردن خاک به طور کامل یک گزینه برای زمین های کوچک است، اما ممکن است گاهی اوقات سمی و گران باشد. این‌کار به این معنی است که علاوه بر موجودات مزاحم تمام موجود مفید خاک نیز از بین می‌روند. بنابراین این مساله مهم است که بعد از انجام سترون سازی خاک، انفوزیون کمپوست تمیز به خاک انجام شود. همچنین اضافه کردن کرم خاکی و برخی از میکروارگانیسم‌ها به خاک، باعث بازیابی سلامت کامل خاک می‌شود.
مهمترین ترکیبات نماتدکش عبارتند از:
کلروپیکرین (CL3CNo2). این ترکیب فوق العاده فرار است
آورمکتین (Avermectins) از باکتری استرپتومیسس آورمیتیلیس به دست می‌آید و به صورت آزمایشی در نماتدهای انگل گیاهان به کار می‌رود.
کرم میوه‌خوار گوجه‌فرنگی
این آفت ازآفات مهم گوجه فرنگی به‌خصوص در کشت‌های مزرعه‌ای به شمار می‌رود. لاروهای این حشره می‌توانند از گل، جوانه میوه و میوه تغذیه و با ایجاد دالان در میوه از کیفیت و بازارپسندی آن کم کنند.
این لاروها میوه‌های نارس را برای تغذیه ترجیح می‌دهند. در صورت عدم وجود میوه، این کرم‌ها ممکن است به برگ نیز حمله و از آن تغذیه کنند. یک لارو ممکن است به چند میوه نیز حمله و از آن تغذیه کند. نام علمی این حشره Helicoverpa armigera بوده و در اصل یک شب‌پره است که لاروهای آن به گیاه حمله‌ور می‌شود.
لاروها دارای رنگ قهوه‌ای روشن تا تیره هستند و ممکن است دارای خطوط طولی در روی سطح بدن هم باشند. در اواخر دوره بلوغ این لاروها به رنگ سبزروشن تغییر رنگ پیدا می‌کنند. البته رنگ این لاروها بستگی به دمای محیط و شرایط منطقه‌ای نیز دارد.
لاروها پس از تغذیه و کامل‌کردن مراحل لاروی به سمت خاک حرکت کرده و در عمق سه سانتی‌متری خاک تبدیل به شفیره می‌شوند.
۷ تا ۱۲ روز بعد از تشکیل شفیره حشرات بالغ از خاک خارج شده و به پرواز درمی‌آیند. شب‌پره‌های بالغ نیز به رنگ کاراملی هستند و در ناحیه جلویی بال این رنگ روشن‌تر است.
این حشرات بالغ تخم‌های خود را به‌صورت انفرادی روی برگ، گل، میوه و ساقه گذاشته و تخم‌ها پس از سه روز تفریخ می‌شوند. لاروها وارد میوه‌ها شده و این چرخه ادامه پیدا می‌کند. این آفت ممکن است به سایر صیفی‌جات نظیر فلفل دلمه‌ای و بادمجان نیز حمله کند.
کنترل و از بین‌بردن کرم میوه‌خوار گوجه‌فرنگی
جهت کنترل این آفت بایستی قبل از ورود لارو به میوه اقدامات لازم را انجام دارد. در دسته کنترل‌های زیستی، استفاده از زنبور تریکوگراما و نیز باکتری باسیلوس بسیار مفید و مؤثر بوده است.
سموم شیمیایی نظیر دیازینون، تیودیکارب، ایندوکساکارب و ایمیداکلوپراید درصورتی‌که قبل از ورود لارو به میوه و در دوز مشخص استفاده شوند، اثر بسیار مطلوبی در کاهش جمعیت این آفت خواهد داشت.
کرم برگ خوار گوجه‌فرنگی
این آفت نیز از آفات شایع و بسیار خطرناک محصول گوجه فرنگی است. همان‌طور که از اسم این آفت پیداست، لاروهای این حشره با تغذیه از برگ گیاه سبب کاهش سطح برگ و ضعیف شدن گیاه می‌شوند. این آفات همچنین می‌توانند از ناحیه طوقه تغذیه کرده و سبب افتادن بوته به‌خصوص در گیاهان جوان‌تر شوند.
نام علمی این آفت Spodoptera litura است و ممکن است به میوه‌ها نیز حمله نماید. معمولاً میوه‌هایی که نزدیک به سطح خاک هستند توسط این آفت صدمه می‌بینند. خسارت این آفت روی میوه متفاوت از آفت میوه‌خوار است و محل تغذیه معمولاً کم‌عمق و با حاشیه‌های نامنظم‌تر و بزرگ‌تر است. گزارش شده است که این لاروها می‌توانند در حالت طغیانی به برگ‌ها نیز حمله‌ور شده و از آنها تغذیه کنند.
رنگ لاروهای این آفت بین خاکستری تا قهوه‌ای در تغییر است. تخم‌های این آفت برخلاف آفت میوه‌خوار به‌صورت دسته‌ای در ناحیه پشتی برگ‌ها گذاشته می‌شود. دسته‌های چند صدتایی تخم بین ۳ تا ۶ روز تفریخ شده و لاروها برای مدتی به صورت جمعی در پشت برگ دیده می‌شوند. تشکیل شفیره در داخل خاک است و شب پره‌های بالغ بعد از گذشت ۷ تا ۱۰ روز از شفیره خارج و شروع به تخم‌گذاری می‌کنند. دامنه میزبانی این حشرات بالا است و می‌توانند در صورت عدم حضور گوجه‌فرنگی در منطقه از گیاهان دیگر نیز تغذیه کنند.
کنترل و مبارزه با کرم برگ‌خوار گوجه‌فرنگی
ویروس‌های NPV که اخیراً به‌صورت تجاری تولید می‌شوند راه‌حل بسیار مؤثر برای از بین بردن صددرصدی لاروهای این حشره است. اثربخشی این ویروس به حدی بالاست که استفاده از سموم شیمیایی در مقابل آن توجیهی ندارد. درصورت نیاز به استفاده از سموم شیمیایی، حشره‌کش‌های ایندوکساکارب و تیودیکارب بهترین عملکرد را روی این آفت ثبت کرده‌اند.
شب‌پره مینوز گوجه‌فرنگی
این آفت گرچه به انواع کشت‌های گوجه‌فرنگی حمله می‌کند اما در خصوص گوجه‌فرنگی‌های گلخانه‌ای خسارت بالاتری به ثبت رسانده است. این حشره در حالت لاروی زندگی خود با تغذیه از پارانشیم برگ گیاه، ایجاد دالان‌هایی می‌کند که این دالان‌ها اغلب به‌هم‌پیوسته و به شکل یک منطقه فاقد پارانشیم و دارای کوتیکول در برگ دیده می‌شود.
این آفت با نام علمی Tuta absoluta، به‌عنوان یکی از آفات گوجه‌فرنگی در ایران معرفی شده است و می‌تواند تا ۶۰ درصد باعث کاهش محصول به‌خصوص در گلخانه‌ها شود. تخم‌های این حشره به تعداد بالای ۴۰۰ عدد در روی گیاه گذاشته شده و لاروها بلافاصله پس از تفریخ وارد پارانشیم برگ، میوه و یا ساقه‌ها می‌شوند و از آنها تغذیه می‌کنند. شفیره‌ها در بقای گیاهی، برگ‌های لوله شده و یا در داخل خاک ایجاد شده و حشرات بالغ بین ۵ تا ۱۰ روز پس از ایجاد شفیره شروع به پرواز می‌کنند.
کنترل شب‌پره مینوز گوجه‌فرنگی
برای این آفت با توجه به اینکه اکثر مراحل زندگی خود را داخل بافت گیاه و یا خاک سپری می‌کند، سم کاربرد چندانی نداشته اما تله‌های فرمونی و نوری به‌خصوص در هنگام تاریکی بسیار مؤثر هستند. استفاده از توری‌های ضد حشره در گلخانه‌ها نیز راه کار پیشگیری از این آفت در گلخانه‌های عاری از آلودگی است. سموم شیمیایی مانند ایندوکساکارب نیز در کنترل این آفت تا حدی مؤثر گزارش شده است.
کرم‌های طوقه‌بُر
انواع مختلفی از کرم‌های طوقه‌بر بر روی گوجه‌فرنگی گزارش شده است. این لاروها که حشرات بالغ آنها سوسک یا شب‌پره است می‌توانند گیاهان را از ناحیه طوقه دچار خوردگی کنند. این تغذیه از ناحیه طوقه باعث می‌شود تا اختلال بزرگی در جریان شیره گیاهی رخ دهد. در موارد شدیدتر و یا هنگامی‌که گیاهان هنوز جوان هستند، این کرم‌ها سبب انداختن بوته به زمین و مرگ آنها خواهند شد.
کنترل کرم‌های طوقه‌بُر
بهترین راهکار کنترل این آفات جمع‌آوری آنها و یا سم‌پاشی علیه آنها در شب‌هنگام است. ازآنجاییکه زمان فعالیت کرم‌های طوقه‌بر اکثراً در هنگام تاریکی است سم‌پاشی سطح خاک با سموم ایندوکساکارب یا دیازینون بسیار مؤثر است.
استفاده از دیازینون گرانوله نیز راهکار مناسب دیگر است. معمولاً درکشت‌هایی که سطح زمین با نایلون پوشیده شده است خسارت این آفت به دلیل افزایش دمای خاک و نامساعد بودن شرایط برای آنها کمتر گزارش می‌شود.
مگس مینوز گوجه‌فرنگی
این آفت همانند شب‌پره مینوز است و با ایجاد دالان داخل بافت برگ سبب کاهش سطح فتوسنتزکننده و در نتیجه تضعیف گیاه گوجه‌فرنگی به‌خصوص در گلخانه می‌شود.
مگس مینوز به‌راحتی به بافت میوه نیز حمله‌ور شده و با ایجاد دالان‌های کوچک و کم‌عمق از بازار پسندی محصول به شدت می‌کاهند. این آفت با نام علمی Liriomyza sativae در حالت بالغ به شکل مگس‌های کوچک با بال‌های کشیده و رنگ مشکی با رگه‌های زردرنگ دیده می‌شود.
مگس مینوز گوجه‌فرنگی برخلاف شب‌پره مینوز تولید حفره‌های یکپارچه و تاول شکل نمی‌کند و تنها در پارانشیم برگ ایجاد خطوط دالان مانند توخالی می‌نماید. از نظر راه کارهای کنترلی، این آفت مشابه با آفت شب‌پره مینوز می‌باشد.
مگس سفید Bemisia tabaci
این حشره جز آفات پلی فاژ است. دامنه میزبانی این آفت بسیار بالاست اما از طرفی گوجه‌فرنگی یکی از میزبان‌های ترجیحی این آفت است.
شاید این آفت به‌تنهایی خسارت بالا و اقتصادی در گوجه‌فرنگی ایجاد نکند، اما از آنجایی‌که ناقل یکی از ویروس‌های بسیار مهم گیاه به نام TYLCV است، شناخت و مبارزه با آن از اهمیت بالایی برخوردار است.
تغذیه خود آفت از شیره گیاهی نیز سبب زردی جزئی و لکه‌ای برگ‌ها و ایجاد شیره روی برگ‌ها می‌شود. هر دو این عوامل می‌تواند میزان فتوسنتز گیاه را کاهش دهد.
این آفت با نام علمی Bemisia tabaci چندین نسل در سال تولید کرده و سرعت رشد جمعیت بالایی دارد. تمام مراحل زندگی این آفت در پشت برگ‌ها اتفاق می‌افتد.
مبارزه شیمیایی مگس سفید
این آفت به سرعت نسبت به سموم مقاومت پیدا کرده و در صورت استفاده از سموم شیمیایی باید از آنها به‌صورت دوره‌ای استفاده کرد. کنفیدور، آبامکتین، اتیون و دیازینون مهمترین سموم کنترل‌کننده این آفت به شمار می‌روند.
کنه‌های گوجه فرنگی
انواع و گونه‌های مختلفی از کنه می‌توانند به گوجه‌فرنگی آسیب جدی وارد کنند. کنه‌ها با تغذیه از شیره گیاهی به گیاه صدمه می‌زنند. این حشرات بسیار کوچک هستند اما به دلیل اینکه رشد جمعیت بالایی دارند می‌توانند خسارات سنگینی را به محصول نهایی وارد نمایند.
کنه‌ها با ایجاد اختلالات فیزیولوژیک سبب نکروز شدن بافت پارانشیم برگ و ایجاد ظاهر خاکی در برگ‌ها می‌شوند. کنه‌ها به دلیل تولیدمثل سریع و بالا، تنوع ژنتیکی غنی داشته و می‌توانند به‌سرعت به سموم کنه‌کش مقاوم شوند. تغذیه مناسب گیاه در مورد آفات کنه‌ای بسیار حائز اهمیت است. هرچه گیاه از نظر غذایی تأمین بهتری داشته باشد نسبت به این آفات مقاوم‌تر خواهد بود.
مبارزه با کنه گوجه‌فرنگی
استفاده از سموم شیمیایی نظیر ایمیداکلوپراید، آبامکتین، پروپارژیت و بروموپروپیلات در کنترل انواع کنه بسیار مؤثر است، البته به شرطی که از این سموم به‌صورت دوره‌ای استفاده شود.
تریپس گوجه‌فرنگی
این آفت با نام علمی Ceratothrips reticulatus نیز از آفات مکنده‌ای که با تغذیه از شیره گیاهی و پارانشیم برگ‌ها سبب ایجاد ظاهر زنگ‌زده شبیه به علائم کمبود پتاسیم) بر روی برگ‌ها) می‌شوند.
تخم‌های این حشره به تعداد زیاد روی سطح بالایی برگ‌ها گذاشته می‌شود. لاروهای تازه تفریخ شده بدن نیمه شفاف با چشم‌های قرمزرنگ داشته که پس از بلوغ تبدیل به حشرات کشیده و سوزنی شکل طلایی تا قهوه‌ای رنگ می‌شوند. ماده‌ها معمولاً بزرگ‌تر از نرها هستند. این آفت معمولاً در اواخر فصل رشدی گیاه دیده شده و خسارت عمده آن مخصوص انتهای فصل زراعی است.
مبارزه با تریپس گوجه‌فرنگی
این حشرات نیز مانند اکثر حشرات مکنده دارای نرخ رشد و مقاومت به سموم بالایی هستند؛ بنابراین در صورت امکان روش‌های کنترل بیولوژیک مانند استفاده از انواع باکتری‌ها، قارچ‌ها و حشرات شکارگر بهترین راهکار کنترلی است. در صورت نیاز به استفاده از سموم ترکیب یک سم تماسی مانند اتیون یا مالاتیون با یک سم سیستمیک مانند کنفیدور بهترین نتیجه را در بر خواهد داشت.
جمع بندی
حفاظت از گوجه‌فرنگی در مقابل آفات گوجه‌فرنگی مختلف ملزم به شناخت حشرات آفت، بیولوژی آنها و راه‌کارهای مناسب مدیریت آنهاست. متأسفانه استفاده از سموم با دوز مصرف خارج از میزان توصیه شده و یا استفاده از این سموم برای آفات غیر هدف نه‌تنها تأثیری در کنترل آفات نخواهد داشت که باعث ایجاد مقاومت در حشرات و یا مرگ حشرات مفید خواهد شد.
با شناخت این آفات به طورقطع امکان کنترل ساده‌تر و در دسترس‌تر خواهد بود. ازآنجاییکه آفات مختلف می‌توانند حتی تا ۷۰ درصد از محصول نهایی گوجه‌فرنگی را نابود کنند، مبارزه به‌موقع با آنها و یا به‌کاربردن روش‌های تلفیقی کنترل آفت کمک خواهد کرد که درکنار برداشت محصول با کیفیت از نظر تناژ نیز برداشت قانع‌کننده‌ای داشته باشیم