بیولوژیک
حشره کش
جونده کش
علف کش
قارچ کش
کنه کش
نماتد کش
سمپاش
Leptinotarsa decemlineata (Coleoptera:Chrysomelidae)
این آفت بومی کشور آمریکا می‌باشد. سوسک کلرادو طالب آب و هوای معتدل و مرطوب و زمستان سرد است. حرارت بالاتر از ۱۱٫۵ درجه سانتی‌گراد برای نشو و نمای سوسک موثر شناخته شده است. تخم در حرارت کمتر از ۱۲ درجه سانتی‌گراد تفریخ نمی‌شود. حرارت بالاتر از ۳۵ درجه سانتی‌گراد تخم و لاروها را می‌کشد و سوسک‌ها برای فرار از گرما به داخل خاک پناهنده می‌شوند. این آفت علاوه بر سیب زمینی از گوجه فرنگی و بادمجان و توتون و فلفل فرنگی و عده زیادی از گیاهان هرز تغذیه می‌کند. حشره کامل و لارو این آفت از برگ‌های گیاه میزبان تغذیه نموده و ساقه‌ها را باقی می‌گذارند.
زیست شناسی:
زمستان را به صورت حشره کامل در داخل خاک و در اعماق مختلف آن سپری می‌کند. در اوایل بهار که حرارت خاک در بستر سوسک به حدود ۱۲ درجه سانتی‌گراد رسید از محل‌های زمستان گذران خارج و شروع به فعالیت می‌کند. در شهرستان اردبیل تاریخ خروج سوسک‌های زمستانه معمولاً از اواخر فروردین تا اوایل اردیبهشت می‌باشد. سوسک‌ها در ابتدای خروج ۲ تا ۳ روز در سطح خاک استراحت کرده و سپس در هوای گرم و آفتابی شروع به فعالیت و پرواز می‌کنند. حشرات کامل بعد از یک تغذیه کافی از جوانه‌ها و برگ‌ها
که معمولا” چند روز طول می‌کشد و در ساعات گرم و آفتابی روز به جفت‌گیری پرداخته سپس حشره ماده تخمهای خود را در دستجات ۲۰ تا ۸۰ تایی در سطح زیرین برگ‌ها قرار می‌دهد. یک سوسک زمستانه ممکن است تا ۲۴۰۰ عدد تخم نیز بگذارد. تخم‌ها در حرارت ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد طی ۴ تا ۶ روز و در حرارت پایین تر طی ۲ تا ۳ هفته تفریخ می‌شوند. تخم‌ها در حرارت بالاتر از ۳۵ درجه خشک شده و نازا می‌شوند. این حشره دارای ۴ سن لاروی است و تا ابتدای شفیره شدن ۴ نوبت پوست عوض می‌کند. دوره لاروی حدود ۱۵ روز طول کشیده سپس لارو در داخل خاک در گهواره گلی و در عمق ۳ تا ۱۰ سانتیمتری تبدیل به شفیره می‌شود. شفیرگی حدود ۲۰ روز به طول می‌انجامد. نسل اول این آفت حدود ۴۵ روز به طول می‌انجامد.
در اردبیل سوسک‌های نسل اول از دهه اول تیرماه به بعد از شفیره خارج و در ساعات گرم روز به تدریج در خاک دیده می‌شوند. قسمت عمده‌ای از جمعیت سوسک‌های نسل اول به خاک رفته و در عمق ۱۰ تا ۲۵ سانتیمتری یا بیشتر دوره استراحت درازمدت یک تا سه سال را می‌گذرانند. اما عده‌ای نیز به دوره استراحت نرفته و در سطح مزرعه باقی مانده و جفت گیری و تخمریزی می‌نمایند و نسل دوم آفت را می‌سازند. طرز تغذیه و رشد و نمو افراد نسل دوم مشابه با نسل اول آفت می‌باشد. حشرات کامل در اواخر تابستان و اوایل پاییز به دیاپوز رفته و همان گونه زمستان را درون خاک سپری می‌کنند. این آفت در نقاط دیگر دنیا ۱ تا ۴ نسل در سال دارد.
کنترل:
۱- مبارزه زراعی:
جمع آوری و حذف بقایای آلوده و تناوب زراعی در امر مبارزه بسیار مهم می‌باشد.
۲- دشمنان طبیعی:
الف) قارچ Beauveria bassiana روی لارو و شفیره و حشره کامل فعالیت می‌نماید.
ب) سن شکارگر Rhinocoris punctiventris از خانواده Reduviidae شکارچی حشره کامل می‌باشد.
ج) لارو بالتوری Chrysopa carnea از خانواده Chrysopidae که از تخم آفت تغذیه می‌کند.
۳- مبارزه شیمیایی:
یک یا دو نوبت سم پاشی با فوزالون (زولون) امولسیون ۳۵ درصد به نسبت ۲ لیتر در هکتار و یا اندوسوفان (تیودان) امولسیون ۳۵ درصد به نسبت یک تا دو لیتر در هکتار در اواسط خرداد و اواسط تیرماه
کرم مفتولی ریشه Click beetle
Agriotes lineatus
Coleoptera:Elateridae
به گیاهان مختلفی نظیر سیب زمینی و گندم و هویج و ذرت و کاهو و گوجه فرنگی و چغندر قند و توتون و تره‌فرنگی و جو و پنبه خسارت می‌زند. لارو این حشره از گیاهچه‌هایی که به تازگی از جوانه زدن بذر ایجاد شده‌اند و تغذیه نموده و حشره کامل نیز از گرده گلها تغذیه می‌نماید.
لارو آفت غده سیب‌زمینی را سوراخ نموده و در داخل آن کانالهایی به طول ۲ تا ۳ میلیمتر بوجود می‌آورد و خود نیز در داخل این کانال‌ها به سر می‌برد. روی ریشه گندم نیز قسمتی از آن را به صورت قلوه کن مورد تغذیه قرار می‌دهد.
زیست شناسی:
سوسک‌های ماده پس از جفت‌گیری به داخل خاک نفوذ و در انجا تخم خود را روی ریشه میزبان قرار می‌دهند. تخم‌ها پس از چند روز تفریخ می‌شوند. دوره تکاملی لارو طولانی و ممکن است ۳ تا ۵ سال طول بکشد. لاروها در برابر خشکی بسیار حساس هستند. مرحله شفیرگی نیز در داخل خاک سپری می‌شود. به صورت لارو یا شفیره زمستان گذرانی می‌کند.
کنترل:
۱- تناوب زراعی
۲- شخم عمیق و از بین بردن غده‌ها در زمین
۳- در صورت لزوم مبارزه شیمیایی با استفاده از مونوکروتوفوس (نوواکرون) به نسبت ۱٫۵ تا ۲ در هزار
کنه زنگار گوجه فرنگی Tomato russet mite
(کنه حنایی گوجه فرنگی
Vasates lycopersici
(Acari:Eriophyidae)
این کنه در سطح برگ و شاخه‌های گوجه فرنگی و سیب زمینی و عده دیگری از گیاهان خانواده Solanaceaeیا بادمجانیان به سر می‌برد و باعث ضخیم شدن و لوله شدن برگ‌ها می‌شود.
در اثر شدت حمله غالبا” برگ و ساقه‌های میزبان این کنه کامل حدود ۰٫۱ تا ۰٫۲ میلیمتر و به رنگ زرد مایل به سبز می‌باشد. بدن کشیده و دو جفت پا دارد. بسیاری از متخصصین علائم خسارت این کنه را با بیماری فیتوفترا اشتباه می‌گیرند. تفاوت این دو در این است که در بیماری فیتوفترا بعد از دو تا سه روز گیاه خشک شده و از بین می‌رود ولی در مورد این کنه رشد گیاه کم می‌شود و برگ‌ها پلاسیده و به رنگ حنایی در می‌اید ولی به رشد و نمو خود ادامه می‌دهد و حتی تولید میوه کوچک هم می‌کند.
کنه تخمهای کروی شکل وسفید شیری خود را به خصوص در اطراف رگبرگ‌های اصلی و یا در شیارهای دمبرگ و ساقه قرار می‌دهد. کنه حنایی گوجه فرنگی در اواخر تیرماه تا اوایل مرداد ظاهر می‌گردد و از شهریور ماه به بعد جمعیت آن در برخی از مزارع گوجه فرنگی فوق العاده افزایش پیدا می‌کند.
این حالت در طول ماههای شهریور و مهر ادامه پیدا می‌کند و در نتنیجه بوته‌ها را به نابودی می‌کشاند. انتشار این کنه اغلب توسط باد و حشرات به خصوص Bemisia sp. که در مزارع زیاد دیده می‌شوند و صورت می‌گیرد.
دوران رشدی کنه از تخم تا کنه بالغ در حرارت ۲۵ درجه سانتی‌گراد و رطوبت ۵۰ درصد ۸ تا ۱۰ روز به طول می‌انجامد. این کنه بیش از ۱۰ نسل در سال دارد.
کنترل شیمیائی:
۱٫ دینوکاپ (کاراتان) wp18.25 و ۱کیلوگرم
تریپس پیاز Onion thrips
Thrips tabaci
(Thysanoptera ، Tereberantia ، Thripidae)
تریپس پیاز یا تریپس توتون گونه‌ای پلی فاژ می‌باشد که به گیاهان مختلفی نظیر پیاز، توتون، لوبیا، چغندر قند، گوجه فرنگی، سیب‌زمینی، نخود و انواع کدوئیان به خصوص هندوانه خسارت می‌زند.
بر اثر تغذیه و فعالیت پوره‌ها و حشرات کامل برگ‌ها تغییر رنگ داده و لکه‌های نقره‌ای زرد یا قهوه‌ای در سطح آنها مشاهده می‌شود. در جمعیت‌های بالا باعث بدشکلی و کوچک ماندن میوه و برگ‌ها می‌شوند. این تریپس ناقل بیماری ویروسی پلاسیدگی در گوجه فرنگی یا Spotted wilt می‌باشد.
زیست شناسی:
به علت داشتن چشم مرکب در مراحل اولیه رشد و همچنین وجود بال در خارج بدن در دو سن اخر شبیه دگردیسی ناقص است ولی به علت رشد بال در سنین اولیه و سن دوم در درون بدن و مرحله غیر فعال Pupa شبیه به دگردیسی کامل است. بنابراین با توجه به مراتب بالا دارای دگردیسی از نوع حد واسط Intermediate metamorphosis می‌باشد.
این حشره زمستان را به صورت حشره کامل و پوره روی گیاهانو علف‌های هرز و زیر کلوخه‌ها و شکاف‌های زمین به‌سرمی‌برد. حشرات کامل ماده پس از خروج از اماکن زمستانه ابتدا ۲ تا ۳ روز تغذیه و سپس تخم‌گذاری می‌کنند. حشرات ماده به صورت بکرزایی تولید مثل می‌کنند و تخم‌ها را به صورت انفرادی در زیر اپیدرم برگ قرار می‌دهد. طول دوران یک نسل بین ۱۶ تا ۲۶ روز متغیر است و تا ۱۰ نسل ممکن است ایجاد کند.
کنترل:
۱- استفاده از ارقام مقاوم
۲- از بین بردن علف‌های هرز مزارع
مبارزه شیمیایی :
۲-۳ نوبت پس از چند برگی
۱٫ دیکلرووس(ددواپ) EC50% و ۲- ۱٫۵ درهزار
۲٫ مالاتیون EC57% و ۲در هزار
۳٫ پروفنوس(کوراکرون) EC40%
۵٫ تیودیکارب(لاروین) و دیازینون
مگس پیاز Onion fly
Delia(=Hylemyia) antique
(Diptera:Anthomyiidae)
لاروهای کوچک و سفید رنگ این مگس ساقه‌های زیرزمینی و پیازها را سوراخ کرده و سبب پژمرده شدن و زرد شدن برگ‌ها می‌گردند. هر لارو جوان می‌تواند سه تا پنج گیاه را از بین ببرد. اغلب پیازهای درشت مورد حمله چندین لارو قرار می‌گیرند. این آفت روی پیاز، تره، سیر و موسیر خسارت می‌زند.
زیست شناسی:
زمستان را به صورت شفیره در خاک می‌گذراند. در اردیبهشت ماه حشرات کامل ظاهر شده و پس از جفت گیری حشره ماده تخمهای خود را بصورت انفرادی یا دسته‌های کوچک روی خاک اطراف طوقه، روی برگ و یا روی غده پیاز می‌گذارد. دوره زندگی به طور متوسط حدود یک ماه و در این دوره حشره ماده حدود ۱۰۰ تخم می‌گذارد.
دوره جنینی تخم در حرارت ۲۰ تا ۲۱ درجه سانتی‌گراد حدود ۵ روز بوده و تخم‌ها برای تفریح معمولاً به رطوبت زیاد نیاز دارند. لاروهای جوان به محض خروج به داخل بافت گیاه نفوذ کرده و در صورتیکه محیط تغذیه مساعد باشد در مدت ۲ تا ۳ هفته به رشد کامل خود می‌رسند.
لاروهای کامل سپس از میزبان خارج شده و در عمق ۵ تا ۱۰ سانتیمتری خاک تبدیل به شفیره می‌گردند. دوره شفیرگی حدود یک هفته می‌باشد. این حشره در ایران ۳ نسل در سال دارد. نسل اول در اردیبهشت ماه نسل دوم در اوایل تیرماه و نسل سوم در شهریور ماه دیده می‌شود.
کنترل مگس پیاز:
۱- تناوب زراعی
۲- مبارزه شیمیایی:
با استفاده از تری کلروفون یا دیپترکس به نسبت ۱٫۵ در هزار (۱٫۵کیلوگرم درهکتار) ۲ -۳ نوبت پس از چند برگی یا کفتری شدن بوته. سایر سموم:
دیازینون ۲ لیتر در هکتار
شته لگومینوز
Aphis craccivora
(Homoptera:Aphididae)
این شته در ایران به اسامی شته سیاه یونجه، شته سیاه نخودیان ، شته طاووسی و شته اقاقیا نیز خوانده می‌شود. شته‌ای پلی فاژ بوده که میزبانهای ترجیحی آن افراد خانواده لگومینوز می‌باشد. کلنی‌های جوان این شته در نقاط رشد گیاه میزبان (لوبیا، باقلا و عدس و نخود ماش اقاقیا گل طاووسی) متمرکز شده و تمام قسمتهای گیاه اعم از برگ گل آذین و میوه را مورد حمله قرار می‌دهد.
زیست شناسی:
تمام دوره سال در شرایط مساعد به طریق بکرزایی تولید مثل می‌کند. بنابراین سیکل زندگی آن Anholocyclic می‌باشد.
کنترل:
۱٫ دیکلرووس EC50% و 2-1.5 در هزار
۲٫ پیریمیکارب (پریمور) wp50% و ۰٫۷- ۰٫۵ کیلوگرم درهکتار
۳٫ پی متروزین (چس) WG50% 0.5 کیلو گرم
شته سیاه باقلا Bean aphid
Aphis fabae
(Homoptera:Aphididae)
به تمام اندام‌های گیاه اعم از برگ، ساقه و گل حمله می‌نماید و با تغذیه از شیره گیاهی باعث ضعف و زردی در گیاه می‌شود و با ترشحات عسلک و تجمع گرد و خاک روی گیاه موجب اختلالات فیزیولوژیک در گیاه می‌شود. خسارت غیرمستقیم این آفت انتقال بیماری‌های ویروسی است. در دنیا بیش از ۲۰۰ میزبان دارد. در ایران یکی از آفات مهم بقولات است و بیشتر روی نخود، لوبیا، باقلا، سیب‌زمینی، بادمجان، توتون، اسفناج و خیار و … دیده می‌شود.
زیست شناسی:
این شته دو میزبانه بوده که میزبان اول آن شمشاد زینتی و میزبان دوم آن گیاهان پهن برگ یک ساله است. از مرحله تخم تا تولید شته‌های بالدار دخترزا روی میزبان اول و از مرحله شته‌های بالدار دخترزا تا تولید افراد جنسی زای نر و ماده روی میزبان دوم سپری می‌شود.
زمستان را به صورت تخم روی میزبان اول به سر می‌برد. در بهار شته‌های بالدار زنده زا میزبان اول را ترک کرده و روی میزبانهای دوم از قبیل صیفی جات و حبوبات می‌روند. در اواخر تابستان ماده Sexupare ظاهر می‌شود که بالدار می‌باشد و به روی میزبان اول بر می‌گردند و افراد نر و ماده را بوجود می‌آورند. شته‌های ماده پس از جفت گیری ، حاشیه برگ‌ها و پایین جوانه‌ها تخمریزی می‌کنند به این ترتیب در یک سال چندین نسل بوجود می‌آورند.
کنترل:
۱٫ دیکلرووس(ددواپ) EC50% 2-1.5 در هزار
۲٫ پیریمیکارب(پریمور) wp50% و۰٫۷- ۰٫۵ کیلوگرم درهکتار
۳٫ هوستاکوئیک EC50% و ۱لیتر درهکتار
۴٫ پی متروزین(چس) WG50% و ۰٫۵ کیلو گرم
کرم میوه گوجه فرنگی (کرم غوزه) Helicoverpa armigera
Lepidoptera:Noctuidae)
یکی از آفات مهم پنبه و توتون و گوجه فرنگی و یونجه و خشخاش و کنف و شبدر و ذرت و نخود و کنجد و بادمجان و سویا و لوبیا و ذرت خوشه‌ای و کدو و شاهدانه می‌باشد. بسیار پلی فاژ بوده در دنیا بیش از ۷۰ گونه میزبان برای آن گزارش شده است. لاروهای این آفت از برگ‌های جوان و قوزه (کرم قوزه پنبه و کرم قوزه گلرنگ) و بلال (کرم برگخوار ذرت)
و میوه (کرم میوه گوجه فرنگی) و غلاف بذر (کرم پیله خوار نخود) گیاهان میزبان خود تغذیه می‌کنند. در مزارع سبزی و صیفی گونه‌های دیگری نظیر H. peltigera و H. viriplaca نیز دیده می‌شوند.
زیست شناسی:
زمستان را به صورت شفیره در داخل در عمق ۵ تا ۸ سانتیمتری به سر می‌برد. خروج پروانه‌ها در بهار بسته به درجه حرارت از اواسط فروردین ماه شروع می‌شود. حشره ماده پس از جفت گیری تخمهای خود را به صورت انفرادی روی دو طرف برگ‌ها و ساقه‌ها و دمبرگ‌ها و برگچه‌های گیاه میز بان می‌گذارد. تخم در شرایط مساعد ۳ تا ۵ روز بعد تفریخ شده و لاروها در همان محل شروع به تغذیه می‌کنند.
لارو در روی نخود غلاف را سوراخ کرده و در داخل آن فعالیت می‌کند. در صورتی که در روی گوجه فرنگی میوه را مورد حمله قرار داده و درون آن فعالیت می‌کند. دوره لاروی حدود ۳ هفته به طول می‌انجامد. دارای شش سن لاروی است و لارو ۵ مرتبه پوست عوض می‌کند تا به مرحله تکامل برسد و سپس در داخل خاک تبدیل به شفیره می‌شود. دوره شفیرگی در شرایط مساعد ۸ تا ۱۲ روز به طول می‌انجامد. طول دوره زندگی پروانه‌ها در بهار بیشتر و در تابستان به علت گرمی هوا و کاهش رطوبت نسبی کمتر می‌گردد. طول دوره یک نسل حدود ۳۸ تا ۴۴ روز نوسان دارد. ممکن است ۳ تا ۴ نسل در سال داشته باشد.
کنترل:
۱- شخم عمیق بلافاصله بعد از برداشت محصول
۲- یخ آب زمستانه
مبارزه شیمیایی:
دو تا سه نوبت بعد از ریزش گل و تشکیل میوه
۱٫ تری کلروفن (دیپترکس) sp80% و ۱٫۵- ۱ کیلوگرم
۲٫ سوین wp85% و ۳ کیلوگرم در هکتار